Hoop groeit nu onderzoek naar hiv-vaccin grote vooruitgang boekt

Nederlandse onderzoekers hebben een belangrijke doorbraak bereikt in de ontwikkeling van een hiv-vaccin dat langdurige bescherming zou kunnen bieden tegen dit dodelijke virus. Door specifieke immuuncellen te activeren om krachtige antistoffen te produceren, ligt het team op schema om volgend jaar klinische proeven te starten in Afrika. Dit onderzoek is een belangrijke stap in de richting van een vaccin dat eindelijk een einde zou kunnen maken aan de hiv/aids-epidemie, die wereldwijd nog steeds miljoenen mensen infecteert, vooral in regio's met lage inkomens.

Hiv (humaan immunodeficiëntievirus) is een virus dat het immuunsysteem van het lichaam verzwakt. Het wordt voornamelijk overgedragen via seksueel contact of de uitwisseling van lichaamsvloeistoffen zoals bloed, sperma, voorvocht en vaginaal vocht. Als hiv niet wordt behandeld, kan het zich ontwikkelen tot aids (verworven immunodeficiëntiesyndroom). Wereldwijd leven naar schatting 40 miljoen mensen met hiv, waarvan tweederde op het Afrikaanse continent. In 2024 stierven meer dan 630.000 mensen aan hiv-gerelateerde oorzaken en raakten 1,3 miljoen mensen besmet. In Nederland is sinds 2022 een toename van het aantal nieuwe besmettingen te zien.

"Een preventief hiv-vaccin moet in staat zijn om antistoffen op te wekken tegen de vele varianten van het virus," zegt Tom Caniels, onderzoeker bij Amsterdam UMC. Dat is niet makkelijk voor elkaar te krijgen, maar dit onderzoek is weer een stap in de goede richting. Caniels: “Met dit vaccin train je het geheugen van het immuunsysteem zodat de immuuncellen het virus, en ook de varianten daarvan, meteen herkennen.”

Op de goede weg

Het onderzoeksteam uit Amsterdam heeft samen met partners uit Amerika dit onderzoek uitgevoerd, waarbij werd geprobeerd om de lichamen van 47 deelnemers zelf antistoffen te laten aanmaken. De Gates Foundation heeft het onderzoek gefinancierd. De proefpersonen kregen een hoge dosis van het vaccin, een lage dosis of een placebo.

"Bij de deelnemers met zowel een lage als hoge dosering zagen we antilichaamproductie die ons laat zien dat we op de goede weg zijn. We weten nu dat we de juiste cellen kunnen bereiken met een nauwkeurigheid tot op het niveau van atomen. De volgende stap is om deze cellen verder te stimuleren om antilichamen te produceren die het virus breed, dus in al z’n varianten, kunnen uitschakelen," zegt Rogier Sanders, onderzoeksleider en hoogleraar Virologie bij Amsterdam UMC.

Het team van Amsterdam UMC, onder leiding van Sanders, bestaat uit onderzoekers van Stanford University, Weill Cornell Medical College en de University of Louisiana. Hun project heeft aanzienlijke financiële steun gekregen, waaronder een subsidie van 4,5 miljoen euro van de Bill & Melinda Gates Foundation, wat het mondiale belang en de potentiële impact van hun werk onderstreept.

Nieuw vaccin wil dodelijkste virussen ter wereld bestrijden

Wetenschappers ontwikkelen een alles-in-één vaccin om Ebola, Marburg en toekomstige uitbraken van het filovirus te bestrijden.

Lees meer

Een andere klinische studie

Volgend jaar vindt er opnieuw een klinische studie plaats in Afrika, opnieuw in samenwerking met de Gates Foundation en met lokale partners, om te kijken of de positieve resultaten van de eerste studie kunnen worden verbeterd met een mRNA-vaccinatie.

Sanders en zijn team werken al sinds het begin van de jaren 2000 aan de ontwikkeling van een hiv-vaccin. Caniels: “Elke stap is er een, al duurt het nog wel een tijd voordat er een vaccin is dat mensen levenslang beschermt tegen deze dodelijke infectie. Want dat is wat we uiteindelijk willen bereiken.”