Europa dreigt een rekwisiet te worden in het theater van Trump
Een studie van de European Council on Foreign Relations toont hoe Trump zijn politieke opvattingen oplegt aan zijn Europese bondgenoten.
Published on September 23, 2025
Europa dreigt een rekwisiet te worden in Trumps theater
Medeoprichter van Media52 en hoogleraar Journalistiek, bouwt aan IO+, events en Laio, met focus op commerciële kansen—en blijft schrijven voor IO+.
Nu Donald Trump weer volop in de schijnwerpers staat, speelt Europa meer en meer een bijrol in een realityshow waar het nooit om gevraagd heeft. Dat is de waarschuwing uit een nieuwe analyse van de European Council on Foreign Relations (ECFR), waarin wordt gesteld dat Europa zich moet verzetten tegen de rol van passief personage in de cultuuroorlog van Trump. “Europa wordt eerder een rekwisiet dan een hoofdrolspeler”, schrijven de auteurs.
De keuze is volgens hen duidelijk: het initiatief terugnemen of vernedering accepteren.
Op het eerste gezicht lijkt de trans-Atlantische kloof een discussie over waarden te zijn. Trump en zijn bondgenoten in het nieuwe rechts in de VS vallen de Europese aanpak van migratie, klimaat, regelgeving en wat zij de “woke”-cultuur noemen aan. De ECFR benadrukt echter dat er onder het rumoer een fundamentelere strijd schuilgaat: een strijd over de identiteit, waardigheid en status van Europa in de internationale orde. Het gaat niet alleen om wie het hardst schreeuwt op televisie, maar ook om de vraag of Europa autonoom kan handelen wanneer het wordt geconfronteerd met een agressiever, transactioneel Amerika.
Vernederd Europa
Het rapport identificeert momenten die deze onbalans symboliseren. Een voorbeeld hiervan was de handelsovereenkomst van afgelopen zomer, waarin Europese onderhandelaars onder druk een tariefplafond van 15 procent accepteerden. De glimlachen en handdrukken die daarop volgden, leken misschien diplomatiek, maar veel waarnemers zagen iets anders: capitulatie. “Vernederd Europa”, luidde een krantenkop. Dergelijke scènes zijn belangrijk omdat ze een signaal afgeven – aan Amerikaanse conservatieven, aan de Europese burgers zelf en aan de rest van de wereld – over wie de overhand heeft.
Ideologie verspreidt zich net zo snel als tarieven. Trumpisme is niet alleen een binnenlands Amerikaans fenomeen, het is een exportproduct. Europese extreemrechtse partijen lenen niet alleen slogans, maar ook infrastructuur van hun Amerikaanse tegenhangers. Bijeenkomsten van de Conservative Political Action Conference (CPAC) in Boedapest en elders tonen het trans-Atlantische karakter van de beweging aan. “De cultuuroorlog wordt geïmporteerd”, waarschuwt het ECFR-rapport, waarbij wordt gewezen op hoe verhalen over vrijheid van meningsuiting en soevereiniteit worden ingezet als wapen tegen de Europese mainstream. Als de Verenigde Staten zich opstellen als verdediger van de vrijheid, wordt Europa afgeschilderd als de censor, een karikatuur die de geloofwaardigheid van Brussel ondermijnt.
Toch is Europa niet zo kwetsbaar als de retoriek van Trump suggereert. Het vertrouwen van het publiek in de Europese Unie blijft in veel lidstaten groot, waarbij burgers een sterke verbondenheid met de Europese identiteit uiten en geloven dat collectieve actie nog steeds belangrijk is. In de nasleep van crises, van de Russische invasie van Oekraïne tot de pandemie, heeft Europese samenwerking vaak haar waarde bewezen. Het probleem is niet het gebrek aan steun, maar de kloof tussen de verwachtingen van het publiek en het politieke leiderschap. Te vaak reageren Europese leiders op Trump met voorzichtigheid, vleierij of stilzwijgen, in plaats van een alternatieve visie te verdedigen. Het resultaat is een continent dat terughoudend lijkt om zijn eigen positie te verdedigen.
Soevereiniteit en patriottisme
De analyse van de ECFR daagt Europa uit om verder te gaan dan deze reactieve houding. In plaats van Washington de voorwaarden te laten bepalen, moet Europa omstreden begrippen als soevereiniteit en patriottisme terugwinnen en ze zo formuleren dat ze het Europese project versterken in plaats van nationalistische tegenreacties aan te wakkeren. “Het is tijd dat Europa zijn eigen verhaal schrijft”, stelt het rapport. Dat betekent dat Europa niet alleen moet aangeven waar het tegen is – autoritarisme, klimaatontkenning, illiberalisme – maar ook waar het vóór is: een liberale democratie die de vrijheid van meningsuiting beschermt en tegelijkertijd de waardigheid waarborgt, een unie die in staat is om in de wereld op te treden zonder op toestemming van de VS te wachten.
Strategische autonomie staat centraal in deze verschuiving. Europa kan zijn onderlinge afhankelijkheid van de Verenigde Staten niet elimineren, en dat hoeft ook niet. Maar het kan wel zijn kwetsbaarheid verminderen. Dat vereist investeringen in defensie, technologie en energie, zodat Europa kan optreden wanneer Washington niet bereid of vijandig is. Het vereist ook politieke wil: de moed om Europese regelgeving te handhaven, onafhankelijke handelsovereenkomsten na te streven en multilaterale instellingen te verdedigen, zelfs wanneer die in strijd zijn met de instincten van Trump. Symboliek is ook hier van belang. Weigeren te glimlachen bij vernedering kan even belangrijk zijn als het opstellen van een nieuw communiqué.
Eenheid blijft kwetsbaar
Dergelijke ambities zijn gemakkelijker te formuleren dan uit te voeren. De Europese eenheid blijft kwetsbaar en sommige lidstaten zijn gevoeliger voor Trumpistische verhalen dan andere. In landen als Hongarije of Italië heeft nieuwrechts al invloed op de regering; in andere landen zijn eurosceptische partijen in opkomst. De uitdaging voor Brussel is om een gemeenschappelijk standpunt te formuleren dat ruimte biedt voor diversiteit zonder de vastberadenheid te verwateren. Leiderschap van belangrijke spelers zoals Duitsland, Frankrijk en Polen zal doorslaggevend zijn. Coalities van bereidwillige landen zullen wellicht als eerste moeten handelen en precedenten moeten scheppen die later ook terughoudende partners zullen aansporen om mee te doen.
Het gaat niet alleen om de positie van Europa ten opzichte van de Verenigde Staten, maar ook om zijn geloofwaardigheid binnen de EU. Burgers die in het Europese project geloven, willen dat het voor iets tastbaars en zinvols staat. Als zij alleen maar verzoening of verlamming zien, zal de ontgoocheling toenemen, wat precies de krachten zal voeden die de bondgenoten van Trump willen versterken. Omgekeerd, als Europa laat zien dat het zich kan verzetten tegen vernedering, resultaten kan boeken en zijn waarden kan verdedigen, versterkt het zowel zijn interne legitimiteit als zijn mondiale rol.
De risico's van niets doen zijn duidelijk. Door zijn afhankelijkheid van de Verenigde Staten is Europa kwetsbaar voor beleidswijzigingen in Washington. Als Trump allianties als transacties beschouwt, kan Europa buitenspel komen te staan bij onderhandelingen over Oekraïne, het klimaat of handel. Erger nog, als Europa wordt gezien als niet in staat om zijn eigen waarden te verdedigen, zal zijn morele autoriteit afbrokkelen. “De kosten van passiviteit zijn vernedering en irrelevantie”, waarschuwt de ECFR. Een Europa dat daarentegen daadkrachtig optreedt, zou de trans-Atlantische relatie kunnen herdefiniëren als een relatie tussen gelijken in plaats van ondergeschikten.
Truman Show
Uiteindelijk beschrijft het ECFR-rapport dit moment als Europa's eigen Truman Show. Blijft het op het podium van Trump, als een bijrolspeler in andermans productie, of loopt het door de deur en eist het zijn rol als hoofdrolspeler in de wereldpolitiek op? De metafoor mag dan theatraal zijn, maar de inzet is zeer reëel. Europa heeft de keuze tussen gevormd worden door de Verenigde Staten of zichzelf vormgeven.
Als het voor het laatste kiest, kan het nog bewijzen dat de liberale democratie een toekomst heeft, niet als realityshow, maar als een realiteit die het waard is om te verdedigen.
