De Nederlandse energietransitie: nieuwe doelen, nieuwe hindernissen

Nederland staat op een keerpunt: om de klimaatdoelstellingen te halen, moet het hele energiesysteem worden heroverwogen. Hoe komen we daar? International Energy Agenc (IEA) heeft een aantal aanbevelingen gedaan om de Nederlandse groene transitie te bevorderen. Het IEA is een intergouvernementele organisatie waarbij 32 geïndustrialiseerde landen zijn aangesloten. Het voorziet zijn leden van beoordelingen en aanbevelingen met betrekking tot energiezekerheid, economische ontwikkeling en schone energie.

Als zodanig heeft het instituut in een Energy Policy Review de huidige status van het Nederlandse energiesysteem geanalyseerd en tien beleidsaanbevelingen gedaan. De energietransitie in Nederland is de afgelopen jaren in een stroomversnelling geraakt. Het IEA benadrukt dat voortbouwen op bestaand beleid, zoals het Nationaal Klimaatakkoord van 2019, cruciaal is om de klimaatdoelstellingen te halen.

De Nederlandse energietransitie tot nu toe

Het rapport benadrukt dat de energiesector zijn uitstoot sinds 2018 heeft gehalveerd. Er wordt echter ook gekeken naar de voortdurende afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. In 2023 was 83,1% van de totale energievoorziening - alle energie die nodig is om het land van energie te voorzien - afkomstig van kolen, olie en aardgas. Olie vertegenwoordigde 41% van deze energiemix.

Tegelijkertijd neemt het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de energievoorziening toe, zoals ook blijkt uit bovenstaande grafieken. Het IEA prijst met name de klimaatdoelen die zijn vastgesteld in de Klimaatwet van 2019 en versterkt door het Klimaatpakket van 2023, waarin €28 miljard is uitgetrokken tot 2030. Gezien de huidige beleidsmaatregelen liggen we op koers om de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met 44-52% te verminderen ten opzichte van 1990. Een dergelijke reductie is niet genoeg om de reductiedoelstelling van 55% voor 2030 te halen en de organisatie roept op tot verdere maatregelen om deze doelstelling te halen.

Bij het stimuleren van de transitie onderstreept het IEA het belang van het Sustainable Energy Transition Incentive Scheme (SDE+ en SDE++), dat subsidies verstrekt om de ontwikkeling van hernieuwbare energieprojecten en technologieën voor CO₂-reductie te stimuleren. Hoewel het budget en de toewijzing in de loop der tijd varieerde, ontvingen zonne- en windenergieprojecten tot 2021 meer geld, terwijl nu meer prioriteit wordt gegeven aan waterstof. De maatregel heeft vruchten afgeworpen. Tussen 2016 en 2023 is er meer dan €72,5 miljard geïnvesteerd in verschillende emissiereductietechnologieën.

Congestie op het net overwinnen

Netcongestie in het elektriciteitssysteem is het grootste knelpunt dat de Nederlandse energietransitie vertraagt. In de huidige situatie kan het elektriciteitsnet geen gedistribueerde hernieuwbare elektriciteit uit wind- en zonne-energie opnemen. Door deze problemen wachten meer dan 15.000 bedrijven op een aansluiting op het elektriciteitsnet.

Het IEA stelt voor om zowel korte- als langetermijnstrategieën te implementeren om netcongestie aan te pakken. Oplossingen voor de korte termijn zijn onder andere het optimaliseren van de huidige werking van het elektriciteitsnet, terwijl plannen voor de lange termijn bestaan uit het uitbreiden van de infrastructuur om plaats te bieden aan de toenemende input van hernieuwbare energie.

Volgens de organisatie zijn er twee manieren om de situatie te verbeteren. De ene is de uitbreiding van het netwerk versnellen door de vergunningsprocedures te verbeteren en de complexiteit te verminderen. De andere is om de capaciteit van het bestaande netwerk te vergroten door reconstructie, het verhogen van de spanning en geavanceerde netwerkoperaties.

Naast deze maatregelen benadrukt het rapport de rol van batterijen bij het balanceren van het elektriciteitsnet. Batterijen kunnen het elektriciteitsnet in evenwicht houden als ze op de juiste plek worden geplaatst en correct worden gebruikt. De 70 GW aan batterijsystemen die op de wachtlijst staan voor aansluiting op het elektriciteitsnet kunnen in dit opzicht flexibiliteit bieden.

Hoe een virtueel net problemen met netcongestie kan aanpakken

In de tweede aflevering van Road to 2050 belichten we een andere oplossing om netcongestie aan te pakken, een van de grootste uitdagingen op weg naar klimaatneutraliteit.

Lees meer

Waterstof: de nieuwste stand van zaken

Het IEA ziet Nederland als een goed gepositioneerde waterstofhub voor Europa. Raffinaderijen en kunstmestbedrijven zijn al grote verbruikers van waterstof - hoewel geproduceerd met behulp van fossiele brandstoffen - wat betekent dat deze grote hoeveelheden moeten worden vervangen door waterstof met een lage uitstoot. Bovendien liggen er kansen in de export van emissiearme waterstof naar buurlanden, met name Duitsland, dat voorziet in 50 tot 70% van de benodigde waterstof in 2030.

Hoewel alle plannen voor waterstofproductie uit elektrolyse de binnenlandse vraag zouden kunnen dekken, ontwikkelt de waterstofmarkt zich nog steeds niet snel genoeg. Het IEA onderstreept dat slechts een minimaal deel van de 93 projecten - 15 zijn operationeel en 11 hebben het stadium van de definitieve investeringsbeslissing bereikt - wordt uitgevoerd. Volgens het agentschap zouden industriequota en vraagsubsidies de huidige onzekerheid kunnen oplossen.

Behoefte aan verdere actie

Er moet nog veel gebeuren om de Nederlandse energietransitie te blijven voeden. De belangrijkste gebieden die moeten worden aangepakt zijn het investeren in verdere opwekking van hernieuwbare energie, het aanpakken van de congestie op het elektriciteitsnet en het in goede banen leiden van de uitfasering van aardgas.

Tegelijkertijd zullen verdere beleidsinstrumenten voortbouwen op wat al is gedaan, waarbij een strategie wordt geïmplementeerd om op koers te blijven om de nationale klimaatdoelstellingen te halen. Het IEA roept op tot een bredere coördinatie tussen de overheid en de sectoren om ambities te koppelen aan de realiteit. Het bereiken van deze doelen vereist collectieve inspanning en inzet van alle belanghebbenden.