Meer dan 'alleen maar' plezier: gamen voor de wetenschap

Sommigen ontspannen met een puzzelspel op de bank, anderen gaan op in een schietspel met vrienden. Uit nieuw onderzoek blijkt dat games niet alleen vermakelijk zijn. Ze bieden inzicht in mentale processen en kunnen breinfuncties zelfs verbeteren. Max Birk, universitair hoofddocent aan de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e), weet er alles van. “Zelfs commerciële games zoals League of Legends kunnen ons iets leren.”

Gamen is niet meer weg te denken uit onze samenleving: bijna de helft van de Nederlanders speelt dagelijks een videogame op de telefoon, laptop of gameconsole. Slecht nieuws is dat niet, want gamen is veel meer dan een guilty pleasure. Recent onderzoek, gebaseerd op tientallen studies en gepubliceerd in Technology, Mind, and Behavior, legt het verband bloot tussen gamen en geestelijke gezondheid. Daaruit blijkt onder meer dat actiegames hersenfuncties kunnen stimuleren, en dat games met een verhaallijn nieuwe perspectieven kunnen bieden.

Stress meten

Onderzoekers gebruiken games om mentale processen te bestuderen. Birk is een van hen. Hij is verbonden aan de Human Technology Interaction-groep van de TU/e, waar hij werkt op het snijvlak van psychologie, informatica en gameontwerp. Hij onderzoekt onder andere hoe mentale processen via gaming kunnen worden gemeten. Zo heeft hij de cognitieve functies in kaart gebracht die worden beïnvloed door de stress. Birk liet deelnemers aan zijn onderzoek het spel Tunnel Runner spelen. Daarin besturen de deelnemers een van de vijf laboratoriumratten. Ze moeten proberen te ontsnappen uit het laboratorium van een wetenschapper. Daarbij moeten ze door een tunnel vol valstrikken en obstakels navigeren.

Birk en zijn collega's bestudeerden specifiek een mentaal proces dat impulsbeheersing wordt genoemd: het vermogen om impulsen te onderdrukken. Het is een proces dat wordt beïnvloed door stress. Om dit te testen, gebruikten ze een zogenaamde go/no-go-taak: deelnemers moesten op een knop drukken wanneer ze een 'go'-signaal zagen, maar niet wanneer er een 'no-go' verscheen. De resultaten waren duidelijk: door stress wordt het lastiger om impulsen te beheersen. Birk: “Daarom zeggen mensen in stressvolle situaties vaak dingen waar ze spijt van hebben – het wordt moeilijker om jezelf tegen te houden.”

Max Birk

Games die motiveren

Games kunnen meer dan alleen mentale toestanden in kaart brengen. Ze zetten mensen ook aan tot actie. Ze motiveren, versterken cognitieve vaardigheden en ondersteunen zelfs de lichamelijke gezondheid. “Laten we motivatie als voorbeeld nemen”, vervolgt Birk. “Stel dat iemand moeite heeft met dagelijkse taken uit te voeren, zoals de was doen. Games bieden beloningssystemen om dergelijke activiteiten aantrekkelijker te maken. Dit noemen we gamificatie.”

Met beloningen en ranglijsten maken games 'saaie' taken dus aantrekkelijker. Maar volgens Birk kan ook personalisatie een belangrijke rol spelen bij motivatie. Denk bijvoorbeeld aan het creëren van een personage in een spel, zoals in The Sims. Uit zijn onderzoek blijkt dat spelers die zichzelf herkennen in hun avatar langer blijven spelen. Dit effect is vergelijkbaar met het zogenaamde IKEA-effect: mensen hechten meer waarde aan iets als ze het zelf hebben gemaakt.

“Dankzij technologische vooruitgang, zoals betere game-engines, is er nu nog meer ruimte voor diverse representaties. Denk bijvoorbeeld aan verschillende haartypes. “En moderne technieken zoals VR en XR zorgen voor een nog ‘echtere’ beleving”, aldus Birk.

League of Legends biedt inzicht

De meeste games en avatars die Birk voor zijn onderzoek gebruikt, ontwikkelt hij samen met collega's of studenten van de universiteit. En soms werkt hij samen met externe ontwikkelaars. Echter kunnen commerciële games ook waardevolle inzichten bieden in iemands mentale toestand. Veel games bevatten namelijk een vorm van cognitieve uitdaging. Neem bijvoorbeeld League of Legends. Hierin spelen cognitieve functies zoals impulsbeheersing en responsselectie een belangrijke rol, legt Birk uit. “De uitdaging is nu om de juiste signalen uit de gamedata te halen en ze te koppelen aan cognitieve processen – een complex maar veelbelovend onderzoeksgebied. We hebben een project lopen dat hierop gericht is.”

Over disciplines heen

Birk bevindt zich op het snijvlak van gaming en psychologie. Hij houdt ervan om verschillende werelden te combineren. Dat doet hij nu ook als voorzitter van de TU/e Young Academy of Engineering. Dit platform brengt jonge onderzoekers uit verschillende disciplines samen om van elkaar te leren, ervaringen uit te wisselen en samen te werken aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. “Binnen universiteiten zie je vaak dat mensen binnen hun eigen discipline blijven”, legt Birk uit. “Door een structuur te creëren waarin jonge onderzoekers elkaar in een vroeg stadium kunnen ontmoeten, ontstaat er ruimte om andere perspectieven te begrijpen.”

Over de landsgrenzen heen

Onlangs is Birk ook lid geworden van De Jonge Akademie, een platform voor beginnende onderzoekers dat wordt ondersteund door de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen).

In zijn nieuwe functie wil hij de internationalisering bevorderen, zowel binnen de gamewetenschap als de wetenschap in het algemeen. “Door politieke keuzes keert de Nederlandse wetenschap zich steeds meer naar binnen. Zo maken ‘alleen Nederlands’-eisen in de psychologie het vak minder toegankelijk voor internationale onderzoekers. Terwijl die discipline vooral Engelstalig is. Ik zie kansen om juist meer internationale samenwerking op te zoeken.”

Birk kijkt ook uit naar zijn aanstaande reis. Hij besluit: “Ik ga binnenkort naar Concordia University in Montreal. Ook daar ga ik werken aan projecten op het snijvlak van games en mentale gezondheid.”

Klimaat, sociale uitdagingen: gamen helpt de maatschappij vooruit

Tijdens Breda Game Week krijgen bezoekers een inkijkje in de laatste innovaties in de gamewereld.