'Circulaire economie begint met het dichtdraaien van de kraan'

Een paar weken geleden pas, trad Eva Maria Bille aan als hoofd circulaire economie van het Europees Milieubureau (EEB). “Ik ben nog steeds bezig om iedereen te leren kennen,” zegt ze, terwijl ze IO+ welkom heet in haar kantoor in Brussel.

Ze heeft in acht verschillende landen gewoond - waaronder China en Libanon - en gewerkt voor de Verenigde Naties en als beleidsadviseur voor de EU; nieuwsgierigheid en leergierigheid kenmerken Billes persoonlijkheid. Met haar achtergrond in de economie pleit ze voor een systemische verschuiving in onze dagelijkse praktijken en onze economie. In dit opzicht is ze niet tevreden met het onlangs onthulde Competitiveness Compass - een document waarin de EU haar beleid voor de komende vijf jaar onthult.

Het EEB heeft het Competitive Compass niet positief ontvangen. Wat vind jij ervan?

"Het lezen van het Kompas voor Concurrentievermogen gaf me een ‘blast from the past’-gevoel. Het deed me denken aan oude economieboeken waarin productiviteitsstijgingen automatisch worden gekoppeld aan economische groei en welzijn. Die aanname is allang ontkracht door tal van studies.

Wat we nodig hebben, is een krachtig engagement voor de circulaire economie—zonder dat dit ten koste gaat van de doelstellingen van de Green Deal. Daarnaast moeten de eisen voor ecologisch ontwerp strenger worden, zodat we de weg naar decarbonisatie en efficiënt grondstoffengebruik versnellen."

Het plan vond bij jou geen weerklank.

"Het fundamentele idee erachter blijft onduidelijk. Het geeft niet aan welke sectoren strategisch zijn of hoe vereenvoudiging de samenleving ten goede komt. Als we een sterke economie willen behouden, is méér produceren of andere economieën overvleugelen niet de weg vooruit. Zoals de Commissie zelf stelt: we winnen deze strijd door onze economie koolstofarm te maken en een systeem op te bouwen dat werkt voor mensen, niet alleen voor winst."

Innovatie voorop: Europa wil concurrentievermogen stimuleren

De Europese Commissie heeft het Competitive Compass, waarin het economisch beleid van de EU voor de komende vijf jaar uiteen wordt gezet. Innovatie is de sleutel om het concurrentievermogen van het blok te vergroten.

Lees meer

Wat is jouw definitie van een circulaire economie?

“De circulaire economie is een systemische verschuiving in hoe we naar hulpbronnen kijken. Terwijl een lineaire economie uitgaat van oneindige hulpbronnen, maakt een circulaire economie de balans op van wat we hebben, de grenzen van de planeet en hoe we daarmee kunnen werken.”

Hoe starten we zo'n radicale verandering?

"De eerste stap is een helder doel stellen: minder hulpbronnen gebruiken. Stel je een overlopende gootsteen voor—je kunt de vloer blijven dweilen, maar zonder de kraan dicht te draaien, heeft dat weinig zin. Zo is het ook met onze economie: recycling en beter afvalbeheer zijn essentieel, maar ze lossen het probleem niet fundamenteel op. We moeten niet alleen het gebruik van nieuwe hulpbronnen verminderen, maar ook bestaande materialen een tweede leven geven."

Welke andere beleidsinstrumenten moeten er komen?

“"Een eenvoudige, maar impactvolle maatregel zou een verbod zijn op de vernietiging van onverkochte en geretourneerde goederen. In 2026 wordt het vernietigen van textiel verboden, maar het blijft absurd dat bedrijven bijvoorbeeld ongebruikte elektronica mogen vernietigen.

Ook overconsumptie—vooral door online verkoop—moet met beleid worden aangepakt. Veel producten die van buiten de EU worden geïmporteerd, voldoen niet aan onze veiligheids- en milieunormen. Ze kunnen schadelijke chemicaliën bevatten of niet voldoen aan de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV).

Daarnaast moeten UPV-regelingen zich ontwikkelen tot effectievere instrumenten. Op dit moment zijn ze grotendeels een betalingssysteem voor afvalinzameling, maar ze zouden bedrijven sterker moeten aanzetten tot ontwerpkeuzes die afval voorkomen en hergebruik en reparatie bevorderen. Iedereen kent de frustratie van perfect functionerende spullen die weggegooid worden of de enorme hoeveelheid wegwerpverpakkingen. Recyclen moet het laatste redmiddel zijn—niet de standaardoptie."

De vereenvoudiging van het kompas is bekritiseerd, omdat het de milieudoelstellingen in gevaar zou kunnen brengen. Deel je die zorg?

"Ja, ik vrees dat dit streven naar vereenvoudiging ten koste gaat van milieu- en sociale doelen. De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CS3D) en de EU-taxonomie zijn al minder ambitieus dan ze hadden kunnen zijn. Als we ze nu verder afzwakken, verliezen ze hun effectiviteit en dreigen ze zinloos te worden."

Circulaire voedselsystemen zorgen voor revolutie op het gebied van duurzaamheid

Een nieuwe studie van Wageningen Universiteit toont aan dat de overgang naar een circulair voedselsysteem de uitstoot en het landgebruik drastisch kan verminderen.

Lees meer

Zoals aangekondigd in het Kompas wordt binnenkort een nieuwe Clean Industrial Deal gepresenteerd. Wat verwacht je daarvan?

"Ik hoop dat de Clean Industrial Deal de kernprincipes van circulariteit omarmt en lidstaten aanspoort om concrete doelen te stellen voor grondstoffenreductie. Een economisch concurrerend model kan juist ontstaan door slimmer om te gaan met onze grondstoffen. Op dit moment produceren en consumeren we in vrijwel alle sectoren te veel. Door efficiënter te worden, kunnen we zowel onze ecologische voetafdruk verkleinen als onze economie versterken."

Je bent nieuw in je functie. Wat zijn je prioriteiten?

“In deze eerste weken leer ik het EBB-team kennen. Op dit moment werken we aan een position paper over de Wet op de Circulaire Economie, waarin we een visie geven op hoe deze wetgeving eruit zou moeten zien. Daarnaast vinden we het geweldig om ons werk met het Ecodesign Forum voort te zetten en bij te dragen aan de inspanningen om producten duurzaam te maken door ze te ontwerpen, en om te blijven aandringen op het recht op reparatie.

Meer in het algemeen zijn we actief op vele fronten - van gebouwen tot elektronica, voertuigen, textiel, voedselafval, groene marketing en ecolabels - om afvalvermindering, productduurzaamheid en consumententransparantie te bevorderen. Bovendien doen we veel moeite om het recht op reparatie werkelijkheid te maken.”

Tegen 2050 wil de EU klimaatneutraal zijn. Hoe kijkt u naar de toekomst?

We moeten hoopvol blijven. Het klinkt misschien cliché, maar er is geen alternatief—geen planeet B. Ik maak me zorgen over de toekomst van mijn kinderen, en we zien nu al de gevolgen van extreme weersomstandigheden. Er is geen tijd te verliezen; we moeten juist versnellen."