Zorgen over onderzoek en innovatie in Nederland

Ondanks toenemende Europese subsidies dalen de overheidsuitgaven voor R&D in Nederland van 9,7 miljard euro in 2024 naar slechts 8,4 miljard euro in 2029. Bedrijven krijgen ook minder belastingvoordeel voor investeringen in onderzoek, waardoor Nederland uit de mondiale top 10 van innovatieve landen is weggezakt. De opening van het Academisch Jaar - vandaag op alle universiteiten en veel hogescholen in Nederland - wordt overschaduwd door zorgen over de toekomst van onderzoek en innovatie. Uit verschillende hoeken klinkt dat de bezuinigingen van ruim €1 miljard op hoger onderwijs, onderzoek en innovatie door het kabinet-Schoof zeer schadelijk zijn voor de toekomstige welvaart en concurrentiepositie van Nederland.

Bij de start van het academische jaar waarschuwt Caspar van den Berg, voorzitter van de koepelorganisatie Universiteiten van Nederland, in het FD voor verdere verschraling van onderzoek en innovatie: "Meerdere universiteiten hebben bezuinigingen aangekondigd en onderzoeken zijn stopgezet. Dat waren belangrijke projecten, ze gingen bijvoorbeeld over kanker of slimmer bouwen. Maar nu universiteiten het met zoveel minder geld moeten doen, is enkel de kaasschaaf niet genoeg."

De opening van het academisch jaar aan de Universiteit Twente (UT) en Hogeschool Saxion in Enschede, door demissionair premier Dick Schoof, zal hoe dan ook worden overschaduwd door protesten. Actiegroepen uiten hun ongenoegen over de bezuinigingen op het hoger onderwijs die onder het bewind van Schoof zijn doorgevoerd. Deze bezuinigingen hebben al geleid tot het verdwijnen van tientallen banen aan de UT. De bezuinigingen op onderwijs en onderzoek zijn de grootste sinds de jaren tachtig, wat leidt tot grote zorgen bij zowel universiteiten als het bedrijfsleven.

Chaos in Den Haag

De politieke situatie in Den Haag is chaotisch, met het recente aftreden van NSC-minister Eppo Bruins, waardoor de positie van het kabinet verder verzwakt is. Bruins, die zijn eigen bezuinigingen op onderwijs en onderzoek als 'pijnlijk en lelijk' omschreef, trad af na de tweede val van het kabinet Schoof. De BoerBurgerBeweging (BBB) zal nu een nieuwe minister voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap leveren, maar het is nog onduidelijk wie dat zal zijn. De voortdurende wisseling van bewindspersonen op het ministerie van OCW zorgt voor instabiliteit en maakt het moeilijker om een consistent beleid te voeren.

De Universiteit Twente wordt hard getroffen door de bezuinigingen, wat de zorgen over het belang van de UT voor de regio Twente verder aanwakkert. Vicevoorzitter Machteld Roos van de UT erkent de zorgen en benadrukt dat onderwijs en innovatie uit de regio blijvende aandacht verdienen in Den Haag. De universiteit probeert de gevolgen van het kabinetsbeleid onder de aandacht te brengen tijdens gesprekken met de premier, maar de bezuinigingen zelf zijn al een feit. De UT benadrukt dat, ondanks de uitdagingen, samenwerking en kwaliteit voorop blijven staan, met 'Samen Sterker' als thema van de dag.

Dalende investeringen ondermijnen kenniseconomie

De Nederlandse overheidsuitgaven voor onderzoek en ontwikkeling dalen fors, van 9,7 miljard euro in 2024 naar 8,4 miljard euro in 2029, een daling van -13.402, ofwel ruim 13%. Deze daling is grotendeels te wijten aan bezuinigingen op het Nationaal Groeifonds en de bijdrage voor onderzoek aan universiteiten en umc’s. Het aandeel van innovatie-uitgaven daalt van 0,86% van het bbp in 2024 naar 0,66% in 2029, wat het laagste percentage sinds 2020 is. Coördinator Alexandra Vennekens van het Rathenau Instituut waarschuwt dat Nederland hierdoor is weggezakt uit de top 10 van landen wereldwijd en nu een middenmoter is geworden.

Een brede groep bedrijven en ondernemers maakt zich grote zorgen over de gevolgen van de bezuinigingen. Ze benadrukken dat deze bezuinigingen een bedreiging vormen voor de toekomstige welvaart van Nederland. Het kabinet gebruikt innovatie als een toverwoord wat veel maatschappelijke en milieuproblemen zal oplossen, maar bezuinigt tegelijkertijd op onderwijs, wetenschap en innovatie, aldus critici. De bezuinigingen op het hoger onderwijs zijn economisch gezien een dwaas idee, omdat investeringen in onderwijs en wetenschap zichzelf ruimschoots terugverdienen.

Europees geld als pleister op de wonde?

Ondanks de dalende overheidsinvesteringen, halen Nederlandse onderzoekers steeds meer geld uit Europese fondsen. Sinds de start van het programma Horizon Europe in 2021, halen ze jaarlijks zo’n 1,1 miljard euro binnen, meer dan de 769 miljoen euro per jaar in de periode 2014-2020 (Horizon 2020). Nederland ontvangt bijna 9% van al het Europese geld voor wetenschap, het hoogste percentage in dertig jaar.

Met de naderende verkiezingen in oktober is de toekomst van het hoger onderwijs en onderzoek nog onzeker. De begroting voor 2026 wordt al in september wordt gepresenteerd, dus ook als er meer onderwijslievende partijen worden gekozen zullen echte veranderingen tot 2027 op zich laten wachten. De protesten bij de opening van het academisch jaar laten zien dat de zorgen over de bezuinigingen breed worden gedragen.