Zo reageert de mens als AI ons werk overneemt

Eén kop koffie – en gaan. Vandaag staat er een thuiswerkdag op de planning, en daar kijk ik  niet tegenop. Als techjournalist spreek ik dagelijks bevlogen ondernemers en slimme onderzoekers, en ik kan mijn creativiteit kwijt in het schrijven van verhalen zoals deze. Dat doe ik al jaren. Toch merk ik dat er ook dingen veranderen in mijn werkveld, vooral door AI: van vertalingen tot aan ‘sparren’ over onderwerpen met ChatGPT. In deze column schets ik een toekomstscenario waarin AI, robots en andere geavanceerde systemen het menselijke werk overnemen.

Een ‘journalist’ van vijftig jaar geleden had een totaal andere baan dan ik vandaag. Ik zit achter mijn laptop, vingers ratelend over het toetsenbord. Over een paar minuten laat ik een AI een beeld genereren bij dit stuk — een visuele vertaling van mijn gedachten, in seconden gemaakt. Hoe anders was dat vroeger. Een journalist zat gebogen over zijn bureau, omringd door krantenknipsels, potloodaantekeningen en een typemachine.

Terugblikken, dat kunnen we moeiteloos. Maar vooruitkijken? Dat is andere koek. Zeker nu, in het oog van de storm die artificiële intelligentie heet. Door de opkomst van AI groeit wereldwijd de angst voor baanverlies. Denktanks voorspellen dat AI in de komende jaren tot 8 miljoen banen kan vervangen.

Blijft werk, zoals we het nu kennen, eigenlijk nog wel bestaan? Wat, als… machines niet alleen meewerken, maar het werk van ons overnemen? Wat doen wij, mensen dan? En gaan we ons niet te pletter vervelen?

De komende 20 jaar

Eerst het goede nieuws. In een wereld gedomineerd door AI, ontstaan er juist ook honderden nieuwe banen. De komende pakweg twintig jaar werken we nog volop sámen met AI. Dat vraagt om nieuwe vaardigheden, en dus schieten de opleidingen in AI, data-analyse en ethiek de komende jaren als paddenstoelen uit de grond. Ook in Nederland groeit het aantal ICT-studies en AI-minors snel. En het werk? Dat is verrassend veelzijdig. Denk aan AI-trainers die algoritmes leren hoe mensen denken, prompt engineers die AI-systemen slim aansturen, of AI-factcheckers die controleren of een model geen onzin uitkraamt.. 

De komende tientallen jaren verdwijnen er echter ook veel banen. Kassamedewerkers, klantenservicemedewerkers, administratieve krachten, vertalers: op den duur zijn ze verleden tijd.

Kortom: het werkleven zal, vroeg of laat - wie weet het? -sterk veranderen. Naast het verdwijnen van sommige banen, ontstaan er nieuwe. Sowieso gaat iedereen steeds vaker AI-systemen gebruiken, van overheid tot startup.

Werken in de verre toekomst

Op de langere termijn schuift AI op richting complexere beroepen. Juristen die documenten doorspitten, artsen die diagnoses stellen, allemaal krijgen ze te maken met slimme systemen die sneller, goedkoper en nauwkeuriger zijn.

Nu AI zo ver is ontwikkeld, en er wereldwijd duizenden wetenschappelijke onderzoeken zijn gedaan naar onder meer de accuraatheid van AI bij het stellen van kankerdiagnoses — zien we dat het niet langer strikt noodzakelijk is om elke stap door een mens te laten controleren. Terwijl we dat eerder altijd als noodzaak zagen. 

Economie maakt een shift

Werken zoals het was, is niet meer. In een toekomst waarin AI en machines bijna alle productieve taken uitvoeren, verandert onze economie dan ook fundamenteel. In plaats van mensen te betalen voor hun arbeid, verschuift de focus naar eigendom van kapitaal en technologie — de zogenaamde “ownership economy”. Mensen die eigenaar zijn van AI-systemen, robots of dataplatforms ontvangen een deel van de opbrengsten, waardoor inkomen niet langer direct verbonden is aan werk.

Verveling? Wel nee

Gaan we ons massaal vervelen? Waarschijnlijk niet, want mensen zijn niet gemaakt om niets te doen. We hebben altijd iets om handen nodig, anders functioneren we niet goed - mentaal en fysiek. We gaan kunst maken, sociale projecten starten. Dat soort dingen. Dankzij AI kunnen we juist focussen op waar mensen goed in zijn.

Een pushback: verlangen naar imperfectie

We leven inmiddels in een perfecte wereld. Juist omdat machines zo perfect en efficiënt zijn, alle taken moeiteloos overnemen, groeit de waardering voor wat ons menselijk maakt — met al onze imperfecties en eigenaardigheden. Mensen verlangen steeds meer naar handgemaakte dingen. Muziekfestivals, kunstgaleries: we waarderen het meer en meer. Ook verschuift het schoonheidsideaal op richting het onvolmaakte. We worden immers doodgegooid met perfecte AI-beelden. Het begint saai te worden. Juist gezichten met eigenheid, dat is wat men waardeert. 

Menselijke zones

Een laatste noemenswaardige ontwikkeling: er ontstaan ‘menselijke zones’—locaties waar AI en andere geavanceerde systemen bewust worden uitgesloten. Hier draait alles om echte connectie: diepe gesprekken, samen koken. Een soort toevluchtsoord.

ChatGPT: een onhandige stagiair

Terug naar het heden. Toegegeven, ik maak al regelmatig gebruik van ChatGPT als sparringpartner. Maar als ik zie hoeveel fouten het systeem soms nog maakt — van kromme redeneringen tot rekenfouten bij eenvoudige sommen — dan maak ik me voorlopig nog geen zorgen over het einde van mijn eigen werk. Voor nu voelt AI eerder als een ietwat onhandige stagiair: behulpzaam, zeker, maar eentje die nog vaak moet worden bijgestuurd. Ik slaap voorlopig nog goed.

What if...

In de columnreeks "Hoe de wereld eruit zou zien, als…" verkent Elcke Vels intrigerende scenario's die afwijken van de status quo.

Bekijk What if...