Wie is de vormgever van onze toekomst? Big tech en groene mythes

AI en digitale platforms zijn geen neutrale technologieën. Ze beïnvloeden de klimaatcrisis, onze identiteit en zelfs onze politieke verbeelding. Tijdens de dubbellezing Who Formats Our Futures?, georganiseerd door de Universiteit van Amsterdam, belichtten dr. Rianne Riemens en Bjorn Beijnon twee kanten van de macht van platforms: hun ecologische voetafdruk en hun sociale gevolgen. In een driedelige korte serie ontrafelen we hun boodschap. Dit is deel 1.

Het dagelijks leven speelt zich steeds meer af in de ecosystemen van Big Tech. Van Google-zoekopdrachten en Amazon-aankopen tot de clouddiensten van Microsoft en de sociale netwerken van Meta: deze bedrijven bieden niet alleen infrastructuur, ze structureren de werkelijkheid zelf. De vraag die beide sprekers op Who Formats Our Futures? aan de orde stelden, is of samenlevingen deze door de commercie bepaalde toekomst zullen blijven accepteren, of dat ze de macht om collectief te beslissen zullen terugwinnen.

Groene AI of groene mythe?

Dr. Rianne Riemens liet zien hoe de duurzaamheidsbeloften van Big Tech onder de loep genomen in duigen vallen. Techbedrijven baseren hun klimaatambities steeds vaker op AI en prijzen deze aan als een instrument om de energietransitie te versnellen en klimaatverandering tegen te gaan. Maar achter het mooie discours gaat een ander beeld schuil: een explosieve stijging van de energievraag, het waterverbruik en de CO2-uitstoot.

“De uitstoot van AI stijgt zo snel dat deze niet opweegt tegen de potentiële voordelen op het gebied van duurzaamheid”, waarschuwde Riemens. Wat zij tech-on-climate discourse noemt, gaat minder over oplossingen en meer over legitimiteit: zorgvuldig opgestelde verhalen die eindeloze AI-uitbreiding groen doen lijken.

Data subjects in de maak

Waar Riemens zich richtte op energie-infrastructuren, ontleedde Bjorn Beijnon identiteitsinfrastructuren. Platforms, zo stelde hij, weerspiegelen niet alleen gebruikers, maar vormen hen ook tot “datasubjecten”. Door middel van profielen, feeds en aanbevelingen worden mensen geconditioneerd om hun wensen en acties af te stemmen op de belangen van het platform, terwijl ze toch het gevoel hebben autonoom te zijn.

“Een datasubject is iemand die zichzelf ziet als een levend archief”, legde Beijnon uit. “Ze documenteren hun leven door middel van data, terwijl ze denken dat ze de controle hebben. Maar dit gevoel van controle maakt deel uit van de conditionering.”

Zijn etnografisch onderzoek in complotgemeenschappen bracht een paradox aan het licht: zelfs groepen die beweren zich te verzetten tegen de macht van platforms, nemen er uiteindelijk vaak op cynische wijze aan deel en versterken zo het gepersonaliseerde ‘aangepaste gevoel’ van de werkelijkheid in plaats van collectieve alternatieven te ontwikkelen.

Cynisme of zorg?

Beide sprekers lieten zien hoe mythes het platformkapitalisme in stand houden. Voor Riemens zijn mythes als ‘de impact van AI wordt overschat’ of ‘CO2-neutraliteit is binnen handbereik’ een vorm van greenwashing van de extractieve infrastructuren van de industrie. Voor Beijnon legitimeren mythes over personalisatie en “speciaal voor jou” ervaringen dataficatie en surveillancenkapitalisme.

Het resultaat is een gevaarlijke convergentie: platforms rechtvaardigen hun groei door middel van milieubewustzijn en sociaal individualisme, terwijl de samenleving de kosten op zich neemt in energiesystemen, democratie en de waarheid zelf.

Toch zijn er alternatieven. Riemens stelde voor om de ontwikkeling van AI af te stemmen op de grenzen van onze planeet door middel van strengere Europese regelgeving. Beijnon benadrukte het Fediverse, een gedecentraliseerde constellatie van open-sourceplatforms waar zorgzaamheid, in plaats van cynisme, de bindende ethiek wordt.

Van particulier ontwerp naar openbaar bestuur

De gezamenlijke conclusie was duidelijk: de macht van platforms kan niet worden behandeld als een particuliere ontwerpkeuze. Het moet een zaak van openbaar bestuur worden. Dit betekent dat duurzaamheidsdoelstellingen rechtstreeks in het AI-beleid moeten worden verankerd, dat transparantie in data-infrastructuren moet worden geëist en dat collectieve digitale commons moeten worden bevorderd die zich verzetten tegen de greep van de bedrijfswereld.

“De vraag is”, stelde Beijnon het botweg, “of we onderdanen blijven van platforms, of dat we de macht terugwinnen om te beslissen wat voor collectief we willen zijn.”

Riemens voegde daar de ecologische dimensie aan toe: “We moeten ons afvragen of eindeloze AI-groei wel verenigbaar is met de grenzen van onze planeet.”

Wie bepaalt onze toekomst?

Samen daagden Riemens en Beijnon hun publiek uit om verder te kijken dan greenwashing en personalisatie. De inzet is niet abstract: het gaat om de energiesystemen die ons leven aandrijven, de identiteiten die ons definiëren en de democratische keuzes waarvoor we staan.

Als platforms onze toekomst al vormgeven, is het nu zaak om te beslissen wiens toekomst ze dienen en wie daarover mag beslissen.

Morgen en maandag publiceren we deel 2 en 3 van deze korte serie.