Van pasta tot parasiet: ziekmakers op je bord in Europa

Niemand zit erop te wachten: je komt aan op je vakantiebestemming, geniet van een heerlijke maaltijd en dan... voedselvergiftiging. In Europa worden zo’n 23 miljoen mensen per jaar ziek door het eten van voedsel dat besmet is. Maar welke ziekteverwekkers zijn de grootste boosdoeners? En in welke landen moet je extra goed opletten? We nemen Europa onder de loep.

Een paar happen kunnen je vakantie flink verpesten. Bacteriën, virussen, parasieten: ze kunnen zomaar verstopt zitten in je maaltijd. De European Food Safety Authority heeft uitgebreide statistieken over welke ziekmakers veel voorkomen in Europa. De grootste boosdoener? Salmonella voert de lijst aan met ruim 9.400 besmettingen per 100.000 inwoners per jaar, gevolgd door het Norovirus met 8.491 gevallen. Op de derde plaats staat Bacillus cereus, goed voor 4.680 meldingen. Besmet vlees en vervuild water zijn over het algemeen belangrijke bronnen van ziekteoverdracht.

De oorzaak van een uitbraak door voedsel blijft helaas vaak onbekend. Dat komt omdat het niet altijd duidelijk is welk voedselproduct besmet was. Desondanks is het handig om te weten waar de boosdoeners voorkomen in Europa.

Overzicht van hoe vaak een type ziektemaker voorkomt in een Europees land. Credits: European Food Safety Authority (EFSA)

Salmonella

Allereerst zoomen we in op Salmonella. Dit is een bacterie die je vaak oploopt via rauw kippen- of varkensvlees, of via eieren. Eén besmet stukje voedsel kan je al flink ziek maken. Het veroorzaakt klachten als diarree, buikpijn, koorts en misselijkheid. Meestal gaat het vanzelf over, maar bij jonge kinderen, ouderen of mensen met een lage weerstand kan het ernstiger verlopen. In zeldzame gevallen leidt het zelfs tot bloedvergiftiging en overlijden.

De kaart laat zien dat salmonella opvallend vaak voorkomt in Slowakije. Waarom dat zo is, is niet bekend. Waarschijnlijk spelen een minder strenge monitoring van voedselkwaliteit in combinatie met steeds warmere zomers een rol.

Maar ook in landen als Spanje en Polen is het oppassen geblazen. In Spanje komt voedselvergiftiging de laatste jaren sowieso steeds vaker voor. Het jaar 2023 kende een aanzienlijke toename van door voedsel overgedragen infecties, waarbij het aantal sterfgevallen verdrievoudigde in vergelijking met het jaarlijkse gemiddelde van de voorgaande vijf jaar: 13 gevallen.

Naast hygiënemaatregelen worden ook moderne technieken ingezet om salmonella te bestrijden. Zo kan UV-C-licht salmonellabacteriën inactiveren in drinkwater, zwembaden, jacuzzi’s en water dat wordt gebruikt bij voedselbereiding. In Nederland werd UV-C bijvoorbeeld toegepast in een binnenzwembad om besmetting te voorkomen.

Overzicht van het aantal uitbraken van Salmonella per Europees land. Credits: Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA)

Norovirus

Het Norovirus is extreem besmettelijk en veroorzaakt buikgriep. Jaarlijks krijgen zo’n 4,5 miljoen Nederlanders ermee te maken, waarvan ongeveer 500.000 gevallen aan het norovirus te wijten zijn. De klachten kunnen zijn: braken, diarree, misselijkheid, koorts, hoofdpijn en buikpijn. Over het algemeen is een norovirusinfectie verder niet gevaarlijk.

Het virus zit in de ontlasting en het braaksel van besmette personen en verspreidt zich gemakkelijk via besmet voedsel of water.Vooral rauwe schelpdieren, zoals oesters, en ongewassen groenten of fruit kunnen een risico vormen als ze in contact zijn gekomen met vervuild water. Daarom is het belangrijk om voedsel goed te koken en te wassen, en handen regelmatig te wassen.

Het virus komt relatief veel voor op IJsland. Vanwege de leefomstandigheden aan boord is het Norovirus verder berucht om uitbraken op cruiseschepen. Een paar jaar geleden raakten meer dan honderd passagiers op het cruiseschip Viking Neptune besmet. Er wordt vermoed dat het virus afkomstig is van een restaurant in IJsland, waar een groep reizigers had gegeten. Zulke uitbraken komen vaker voor. Het recordjaar was 2006, met 32 besmette schepen wereldwijd.

Technologie kan een rol spelen in het opsporen van het norovirus. Onderzoekers ontwikkelden bijvoorbeeld een eenvoudige methode om besmetting met het virus te detecteren met een smartphone. Daarbij wordt gebruikgemaakt van een papieren teststrip en fluorescerende bolletjes die aan antistoffen tegen het virus zijn gekoppeld. Als norovirus aanwezig is in een watermonster, klonteren de bolletjes samen. Deze klontjes zijn te klein om met het blote oog te zien, maar wél zichtbaar via een speciale microscooplens die op een smartphone wordt geplaatst. Vervolgens maakt de gebruiker een foto van het resultaat. De bijbehorende app analyseert deze afbeelding automatisch en telt het aantal lichtgevende puntjes — en dus het aantal virusdeeltjes.

Overzicht van het aantal uitbraken van het Norovirus per Europees land. Credits: European Food Safety Authority (EFSA)

Bacillus cereus

Op de derde plaats staat een bacterie : de Bacillus cereus. Je moet oppassen met eiwitrijk voedsel, groente, sausjes en pudding. Besmetting komt ook relatief vaak voor in buffetrestaurants. Het zit dan in voedsel dat te lang en niet koud genoeg bewaard is. In de darmen produceert deze bacterie een toxine die vaak voedselvergiftiging veroorzaakt. De klachten zijn meestal mild en verdwijnen vrij snel.

Bacillus cereus komt in heel Europa voor, maar op de kaart is te zien dat ‘ie vooral te vinden is in Frankrijk.

Voor voedselproducenten bestaan speciale tests om bacteriën zoals Bacillus cereus snel en betrouwbaar te detecteren. De Neogen Petrifilm Bacillus cereus Count Plate is een innovatief testmiddel waarbij een monster van het product direct op een speciale plaat wordt aangebracht. Deze plaat bevat een selectief medium dat alleen de Bacillus-bacteriën laat groeien, waardoor ze makkelijk herkenbaar zijn als duidelijke kolonies. Binnen enkele uren geeft de test een resultaat.

Overzicht van het aantal uitbraken van Bacillus cereus per Europees land. Credits: European Food Safety Authority (EFSA)

Simpele maar effectieve maatregelen

Voedselvergiftiging volledig voorkomen is lastig, maar met een paar simpele maatregelen kun je de risico’s flink verkleinen. Was altijd je handen voor het eten en na een toiletbezoek, en let op de hygiëne van keukens en eetgelegenheden. Vermijd rauw of halfgaar vlees, vis en eieren, en kies bij twijfel liever voor goed verhit voedsel. Ook rauwe schelpdieren en ongewassen groenten kunnen besmet zijn, dus wees extra voorzichtig. Zo ben je er een stuk zekerder van dat je een leuke tijd gaat hebben!

Waar in Europa vind je het schoonste zwemwater – en waar niet?

Deze zomer duiken we in cijfers over Europese bestemmingen. Deze week: waar in Europa vind je het schoonste zwemwater?