Universiteiten zetten deuren open voor nieuwe vormen van onderwijs, onderzoek en samenwerking

“Onze situatie is turbulent. Het nieuwe kabinet is sceptischer over de wetenschap, er wordt flink op bezuinigd. Terwijl universiteiten juist een belangrijke bijdrage leveren aan het vinden van oplossingen voor de huidige maatschappelijke problemen”, zegt Frank van der Hoeven, wetenschappelijk directeur van 4TU.Built Environment. Universiteiten moeten daarom nadenken over hun eigen rol in de maatschappij, stelt hij.

Toegankelijkheid en impact op de maatschappij zijn daarbij terugkerende onderwerpen. “Hoe gaan we de opwarming van de aarde onder de 1,5 graden houden? Zo’n allesomvattende vraag leggen we voor aan PhD’ers. Hoe gaan we de energierekening verlagen? Dat is meer een vraag die je met je buren bespreekt”, noemt Van der Hoeven als voorbeeld. “Als universiteit moeten we ons met beide benaderingen bezighouden.”

De vierde generatie

Maar hoe gaan universiteiten dat daadwerkelijk integreren in hun manier van werken? Daar gaat het over tijdens de jaarlijkse Meet-up van 4TU.Built Environment, in oktober vorig jaar in Utrecht. 4TU.Bouw is het samenwerkingsverband van de vier technische universiteiten in Nederland als het gaat om de gebouwde omgeving. Een belangrijk onderwerp: de vierde generatie universiteit. Naast de eerdere lineaire benadering van onderwijs en onderzoek – de eerste generaties – opereren de universiteiten tegenwoordig in een samenleving met grote maatschappelijke uitdagingen.

Frank van der Hoeven ©Geeke van Dijck Fotografie

“De pijler van maatschappelijke impact en het bewustzijn van exponentiële ontwikkeling en doorbraken van technologie dwingen tot een nieuwe positie. De vierde generatie universiteit is een te overwegen optie. Daarin gaan we meer uit van gedecentraliseerde, autonome netwerken”, zegt Maaike Riemersma, coördinator van 4TU.Built Environment.

Open en toegankelijk

Mixel Kiemen, postdoc bij de Eindhoven Engine, geeft een keynote over het integreren van onderzoek en onderwijs in de vierde generatie universiteit. Hij benadrukt het verschil tussen valorisatie in de derde generatie en de impact in de vierde generatie. “Door valorisatie zijn we van binnen de universiteit naar buiten gaan denken (bijvoorbeeld door samenwerking op te zoeken met bedrijven, red.) Met de vierde generatie werken we van buiten naar binnen. De deur staat open voor organisaties en de samenleving om bij ons aan te kloppen met uitdagingen, om te kijken hoe we hen het beste kunnen helpen. Uiteraard zien we zelf ook welke maatschappelijke problemen er spelen en zijn we daaraan aan het werk. Het is een wisselwerking.”

De komende tijd gaan de wetenschappers verder bekijken wat een sterkere verbinding - met andere organisaties en tussen mensen onderling - nog meer betekent voor het onderzoek en de ontwikkeling binnen de universiteiten.

Een van de nieuwe perspectieven met mogelijk toekomstige impact op de gebouwde omgeving die hij onder de aandacht brengt, is de CityDAO. Dit is een gedecentraliseerd systeem waarin mensen volledig autonoom handelen. Kiemen: “Deze tijd vraagt om radicale systeemveranderingen. We weten de uitkomst van de experimenten natuurlijk nog niet, dat gaat de toekomst uitwijzen. Maar het is belangrijk om nu al stappen te zetten en te experimenteren.”

Mixel Kiemen ©Geeke van Dijck Fotografie

Koers bepalen

Het onderzoek bij 4TU.Built Environment is ondergebracht bij zogenoemde Domein Aanjaag Teams (DATs). Ieder team richt zich op een specifiek thema rond innovatie in de bouw, van de energietransitie en circulariteit & duurzaamheid tot digitalisering en gezondheid. Tijdens de meet-up had ieder team een eigen brainstorm om te evalueren en nieuwe plannen te maken. Daarmee kwamen ook kruisverbindingen tussen de DATs tot stand.

Betrekken van de gehele onderwijsketen

Om de maatschappelijke uitdagingen te adresseren en zaken als de arbeidsmarktkrapte door vergrijzing aan te pakken, is het belangrijk om de gehele onderwijsketen te betrekken, zo zien de wetenschappers. Daarbij gaat het om het onderwijs voor studenten, maar ook om her-, om- en bijscholingstrajecten voor professionals. Dat heeft onder andere te maken met het blijvende personeelstekort in verschillende sectoren en de toenemende digitalisering van de maatschappij. Verschillende DATs zijn tevreden met de manier waarop hogescholen en mbo’s aanhaken met universiteiten om samen onderzoek te doen en ook meteen de stap naar de implementatie hiervan te zetten. Zij gaan de komende tijd onderzoeken hoe ze deze samenwerking verder kunnen uitbouwen.

Belangrijke rol voor burgers

Bram de Vos, voorzitter van 4TU.Built Environment, constateert aan de hand van zijn eigen loopbaan dat hij opgeleid is in de derde generatie universiteit, en nu werkt in de transitie naar de vierde generatie universiteit. Daarin zijn niet alleen de overheid en bedrijven uit het ecosysteem betrokken, maar is ook de betrokkenheid van burgers een belangrijk thema, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid en klimaatadaptatie en -mitigatie. De onderzoekers zoeken bijvoorbeeld naar manieren om meer bewustwording te creëren en mensen op een begrijpelijke manier mee te nemen in de resultaten van hun onderzoek. En ook de bijdragen van betrokken burgers in de vorm van citizen science wordt genoemd als belangrijke pijler in de nieuwe generatie universiteit.

Bram de Vos ©Geeke van Dijck Fotografie

Nieuwe zaadjes planten

“We hebben niet meteen alle antwoorden paraat, dat kan ook niet. Sessies zoals deze zijn ontzettend belangrijk om de tijd te nemen elkaar te ontmoeten en uit te wisselen. Hier start het maken van plannen en worden de zaadjes geplant om nieuwe manieren van onderwijs en onderzoek te ontwikkelen. Gaandeweg gaan de teamleden aan de slag met het verwezenlijken van de plannen”, zegt Riemersma. 

De transitie naar de vierde generatie universiteit is in volle gang, maar heeft tijd nodig. Aan de andere kant is er de urgentie om verandering teweeg te brengen. Het bewerkstelligen van veranderingen duurt lang binnen een instituut als de universiteit. Om uiteindelijk echt het verschil te maken, is het belangrijk om daar ook rekening mee te houden. Kiemen: “Het gaat uiteindelijk om de balans.”