Universiteiten weren buitenlandse onderzoekers en samenwerkingen

In de afgelopen jaren zijn op Nederlandse universiteiten honderden internationale samenwerkingen en sollicitaties van buitenlandse onderzoekers afgewezen vanwege mogelijke veiligheidsrisico’s. Dit gebeurt op advies van speciale veiligheidsteams die moeten voorkomen dat gevoelige kennis en technologie in verkeerde handen vallen.

Vooral landen als China, Rusland en Iran liggen onder een vergrootglas. Naast zorgen over kennisdiefstal willen universiteiten ook vermijden dat buitenlandse overheden invloed krijgen op onderwijs en onderzoek of hun studenten onder druk zetten. Sinds 2022 zijn deze maatregelen aangescherpt, mede naar aanleiding van waarschuwingen van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Volgens de NCTV vormen grootschalige (digitale) spionagecampagnes een reële dreiging voor Nederlandse kennisinstellingen.

Aan de TU Delft krijgt ongeveer 15% van de beoordeelde aanvragen een negatief advies. Bij de TU Eindhoven ligt dat percentage op 30%.

Aanpak schaadt innovatie

Critici vrezen dat deze strenge aanpak de wetenschappelijke samenwerking schaadt en innovatie belemmert. Universiteiten balanceren tussen internationale vooruitgang en nationale veiligheid—aangezien iedere samenwerking nu onder een vergrootglas ligt.

Een tegengestelde beweging

Terwijl Nederlandse universiteiten buitenlandse onderzoekers steeds strenger screenen en samenwerkingen afwijzen om kennisveiligheid te beschermen, komt er tegelijkertijd een tegengestelde beweging op gang. De Nederlandse overheid wil namelijk actief internationale topwetenschappers – vooral uit de Verenigde Staten – aantrekken.

Minister Eppo Bruins benadrukt het belang van deze strategie: “Internationale wetenschappers van topniveau zijn goud waard in het aanjagen van kennis en innovaties.” Nederland positioneert zich als veilige haven voor academisch talent, terwijl de wetenschap in de VS onder druk staat door politieke inmenging en verscherpte regels, vooral onder de regering-Trump.

Om deze wetenschappelijke migratie te faciliteren, krijgt de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) de opdracht een speciaal fonds op te zetten. Dit fonds moet snel en toegankelijk financiering bieden aan onderzoekers die in een ongunstig klimaat werken.

Een fonds is geen visie

Het nieuwe NWO-instrument is een goed bedoeld. Maar, zo schreef Bart Brouwers, oprichter van IO+ en hoogleraar journalistiek eerder in zijn column: "zonder een bredere, consistente visie op de toekomst van het hoger onderwijs in Nederland – inclusief financiering, werkdruk, internationalisering en academische vrijheid – blijft het steken in symptoombestrijding."

Brouwers heeft het over het feit dat uiversiteiten kreunen onder de toenemende werkdruk, jarenlange onderfinanciering en een steeds restrictiever beleid als het gaat om internationalisering. De wet “Internationalisering in balans” – inmiddels in consultatie – beoogt het aantal internationale studenten terug te dringen, onder meer door opleidingen te verplichten Nederlands als voertaal te hanteren. En dan zijn er nog de aangekondigde bezuinigingen op hoger onderwijs en onderzoek, die juist de ruimte voor experiment, vernieuwing en internationale samenwerking onder druk zetten.

Fonds voor topwetenschappers, bezuiniging voor de rest

Tussen een fonds voor topwetenschappers en bezuinigingen op het hoger onderwijs wringt iets fundamenteels, aldus Bart Brouwers.

Lees meer