Universiteiten waarschuwen tegen verlies van academische vrijheid
Nederlandse rectoren roepen op tot nationale dialoog over de publieke waarde van vrije wetenschap
Published on May 30, 2025
.webp&w=3840&q=75){kind=small}
© Groningen University
Medeoprichter van Media52 en hoogleraar Journalistiek, bouwt aan IO+, events en Laio, met focus op commerciële kansen—en blijft schrijven voor IO+.
De rectoren van de veertien Nederlandse universiteiten luiden gezamenlijk de noodklok: academische vrijheid staat wereldwijd én in eigen land onder druk. In een verklaring roepen zij op tot een breed maatschappelijk gesprek over deze fundamentele waarde van de wetenschap. “Niet om het met elkaar eens te worden,” schrijven ze, “maar juist om het oneens te kunnen zijn – op een manier die het gesprek verdiept.”
De verklaring is gepubliceerd door Universiteiten van Nederland en ondertekend door alle universiteitsrectoren. In de tekst onderstrepen zij het belang van academische vrijheid als basis voor onafhankelijk onderzoek en vrij onderwijs. “Het stelt wetenschappers in staat om vragen te stellen, inzichten te ontwikkelen en kennis te delen – zonder dat zij zich hoeven te voegen naar de wensen of belangen van politieke, religieuze, commerciële of maatschappelijke groeperingen.”
Geen luxe maar voorwaarde
Die vrijheid is volgens de rectoren geen luxe, maar een voorwaarde voor wetenschappelijke vooruitgang én voor het functioneren van een open democratische samenleving. Toch blijkt dat deze vrijheid niet meer vanzelfsprekend is. De rectoren verwijzen naar situaties wereldwijd, waar wetenschappers worden gecensureerd, ontslagen of zelfs bedreigd vanwege hun onderzoek of uitspraken. Maar ze wijzen ook op signalen dichter bij huis, in Nederland, waar wetenschappers onder druk komen te staan door maatschappelijke polarisatie, politieke bemoeienis of de angst voor reputatieschade.
De oproep tot een nationale dialoog sluit aan bij woorden van Caspar van den Berg, voorzitter van Universiteiten van Nederland, die vorige week in de Tweede Kamer sprak tijdens een rondetafelgesprek over academische vrijheid. “Academische vrijheid klinkt abstract,” zei hij daar, “maar is in werkelijkheid de levensader van onze universiteiten. Ze stelt wetenschappers in staat om onafhankelijk onderwijs te geven en onderzoek te doen, zonder inmenging van buitenaf, zonder druk van hun werkgever. En dat is hard nodig, juist nu deze vrijheid wereldwijd onder druk staat. Ook in Nederland.”
De hele samenleving
De rectoren benadrukken dat academische vrijheid meer is dan een individueel recht; het is een collectieve verantwoordelijkheid. Niet alleen van universiteiten zelf, maar van de hele samenleving. Daarom nodigen zij studenten, docenten, onderzoekers, bestuurders, politici én burgers uit om mee te praten. Niet om de verschillen glad te strijken, maar om ruimte te maken voor pluraliteit van meningen, onderbouwd debat en wederzijds respect.
“Juist in een tijd waarin tegenstellingen toenemen,” schrijven de rectoren, “is het belangrijk dat de universiteit een plek blijft waar ruimte is voor het vrije woord, voor ongemakkelijke vragen, voor afwijkende inzichten.” Het gesprek over academische vrijheid moet niet alleen binnen de muren van de universiteit gevoerd worden, maar ook daarbuiten – in de media, de politiek en het publieke debat.
De verklaring is daarmee meer dan een waarschuwing. Het is een oproep tot actie: om de academische vrijheid te beschermen, te koesteren en te versterken. Want, zo besluiten de rectoren: “De academische vrijheid is een groot goed. Laten we haar verdedigen – samen.”