Techleap waarschuwt: Nederlandse deeptech verliest terrein

Waar Nederland staat op het gebied van deeptech computing: sterk ecosysteem, opkomende bedrijven, kritieke knelpunten. In Future of Compute, het nieuwe 53 pagina's tellende diepgaande rapport in opdracht van Techleap en TNO, zet voormalig ASML-CEO Peter Wennink meteen de toon: Nederland heeft alles in huis om een computergrootmacht te worden – als het ervoor kiest om actie te ondernemen. Aan de vooravond van zijn eigen grote rapport (dat vrijdag verschijnt) werd Wenninks visie gebruikt als inleiding:

“Het opbouwen van een bedrijf lijkt veel op het opbouwen van een bloeiende gemeenschap... Ik ben er vast van overtuigd dat we alles in huis hebben om een echte wereldwijde computergrootmacht te worden, niet alleen op basis van de erfenis van ASML, maar ook op basis van een nieuwe generatie bedrijven die marktaandeel kunnen veroveren door de norm voor uitmuntendheid te bepalen”, zegt hij in de eerste pagina's van het rapport.

De boodschap is duidelijk: Nederland presteert boven zijn gewicht in geavanceerde computertechnologie. Maar de kans om wereldwijd leiderschap te verwerven is klein en slinkt snel.

Pole position

Het rapport schetst vijf sterke punten die Nederland in de “pole position” plaatsen voor de volgende computergolf: een toonaangevende halfgeleiderindustrie (ASML, NXP, ASM, BESI), topuniversiteiten, een sterke groei van start-ups, aanzienlijke overheidsinvesteringen (PhotonDelta, Quantum Delta NL, Beethoven) en een diepgaande samenwerking tussen het bedrijfsleven en de academische wereld. De cijfers ondersteunen dit:

• 65 Future of Compute (FoC)-startups en -scale-ups zijn momenteel actief in Nederland.
• Ze trekken 28% van alle Nederlandse deeptech-investeringen aan, maar vertegenwoordigen minder dan 5% van de Nederlandse bedrijven.
• Nederland verwierf 30% van alle Europese FoC-VC-investeringen in 2024, een stijging ten opzichte van 3% in 2019.
• Bedrijven als Nearfield Instruments, Axelera AI, SMART Photonics, EFFECT Photonics en Quantware krijgen steeds meer bekendheid, ook buiten Europa.

Zoals Constantijn van Oranje, speciaal gezant van Techleap, het verwoordt: “Met Future of Compute heeft Nederland iets echt unieks in handen... Het feit dat onze FoC-cohort snel groeit tot bijna 30% van onze deeptech-sector is een positieve wake-upcall.” Maar dezelfde gegevens laten ook een harde realiteit zien: om het momentum vast te houden, hebben Nederlandse scale-ups de komende vijf jaar gezamenlijk meer dan 4 miljard euro nodig, voornamelijk in gigantische Series C+-rondes die in Europa vrijwel niet bestaan. Tjark Tjin-A-Tsoi (TNO): “Europa verliest terrein in de wereldwijde innovatierace. Om de belofte van nieuwe computerparadigma's waar te maken, moeten we nu actie ondernemen.”

Het “Up or Out”-moment

Techleap en TNO winden er geen doekjes om: de volgende groeifase is een new ballgame voor Nederland. Om 9 unicorns voort te brengen uit de huidige groep van 18 scale-ups, moet het ecosysteem ongekende groeikapitaal in een laat stadium mobiliseren. Zonder dat kapitaal lopen oprichters het risico van “down rounds, buy-outs of zelfs faillissement”, waarschuwt het rapport. Rinke Zonneveld van Invest-NL ziet het als een nationale kans en een nationale verantwoordelijkheid: “Als we de financieringskloof voor scale-ups dichten, stimuleren we niet alleen innovatie, maar versterken we ook onze economie, waarborgen we onze strategische autonomie en stimuleren we de technologieën die nodig zijn om grote maatschappelijke uitdagingen aan te pakken.

”Op dit moment wordt slechts 15% van de late-stage-rondes in Nederland geleid door Nederlandse investeerders. Grote Series C-, D- en E-rondes zijn zeldzaam in Europa en vrijwel afwezig in Nederland. Het risico? Europa, en met name Nederland, wordt een kweekvijver voor Amerikaanse overnemers.

© Future of Compute

Vijf uitdagingen voor Nederlandse founders

Techleap heeft honderden interviews, gegevens en enquêtes onder oprichters samengevat in vijf cruciale uitdagingen.

1. Het veiligstellen van groeikapitaal en exitroutes: 60% van de oprichters kan geen hoofdinvesteerder met domeinexpertise vinden, Europese financieringsrondes zijn zes keer kleiner dan in de VS en Nederlandse oprichters worden geconfronteerd met onzekerheid als gevolg van de VIFO-wet, die buitenlandse investeringen en overnames bemoeilijkt. Zoals Delft Circuits het stelt: “Er is een beperkt aantal (internationale) hoofdinvesteerders voor grote financieringsrondes, met de juiste expertise, omvang en mentaliteit.”

2. Leidinggevend en technisch talent aantrekken: 57% van de oprichters heeft moeite om ervaren C-level operators aan te trekken, de concurrentie om chipontwerpers, architecten en systeemingenieurs is wereldwijd en hevig, en de sterke halfgeleiderwerkgevers in Nederland (ASML, NXP) vergroten de schaarste door het meeste beschikbare talent aan te trekken. Qualinx verwoordt de uitdaging zonder omwegen: “De expertise die we nodig hebben, is lokaal of zelfs binnen het Europese netwerk niet gemakkelijk te vinden.”

3. Markten betreden en zakelijke partnerschappen aangaan: 75% van de oprichters heeft moeite om samen te werken met bedrijven, laboratoria, certificeringsinstanties of OEM's, en de toeleveringsketens blijven kwetsbaar en afhankelijk van niet-Europese leveranciers. Een founder vatte de frustratie als volgt samen: “Het is een uitdaging om in contact te komen met de juiste mensen bij bedrijven, onderzoekscentra, durfkapitalisten, fabrieken en de overheid.”

4. Opschalen van activiteiten en industrialiseren van technologie: De Europese productiecapaciteit is ondoorzichtig en ontoereikend, en de overgang van prototype naar productie is kapitaalintensief en risicovol. QphoX benadrukt het pijnpunt: “De mogelijkheden voor uitbesteding zijn beperkt en duur, en het samenstellen van het juiste team is zeer complex.”

5. Navigeren door regelgeving en beleid: Startups hebben te maken met overlappende exportcontroles, IP-kaders, VIFO-beoordelingen en gefragmenteerde overheidssteun, en oprichters van hardwarebedrijven vinden de bestaande subsidieregelingen traag, complex en ontworpen voor grote consortia. Nearfield Instruments is duidelijk: “Subsidies moeten veel praktischer zijn. Forfaitaire mijlpaalbetalingen zouden de norm moeten zijn.”

Future of Compute © IO+

Een oproep tot actie: vier interventies op systeemniveau

Het rapport sluit af met een duidelijke routekaart: urgent, uitvoerbaar en ambitieus.

1. Kapitaal aantrekken

• Combineer EU-programma's, nationale garanties en particuliere investeerders.
• Verminder de risico's van hardwareproductie.
• Creëer Europese exit-trajecten voor Nederlandse scale-ups op het gebied van computing.

2. Ondersteuning van founders

• Train ventureteams in leiderschap op een hoger niveau.
• Bied sectorspecifieke marktinformatie en internationale toegang.
• Ondersteun founders bij het overwinnen van hindernissen op het gebied van certificering, toeleveringsketens en regelgeving.

3. Programma voor het aantrekken van talent

• Trek internationale senior executives en deeptech-specialisten aan.
• Breid “Choose Europe for Science” uit naar bedrijfsleiderschap.
• Zet gezamenlijke talentprogramma's op met bedrijven.

4. Ontwikkeling van het ecosysteem

• Organiseer rond de behoeften van opschalende bedrijven.
• Positioneer Nederland wereldwijd als het knooppunt waar computertechnologie, halfgeleiders en de academische wereld samenkomen.
• Versterk de banden in Den Haag en Brussel voor strategische afstemming.

Zoals coauteur Helen Kardan van TNO schrijft: “De doorbraken die we nu bereiken ... zullen dienen als de basis voor de Nederlandse economie voor de komende generaties.” En Freeke Heijman van Techleap voegt daar een waarschuwing aan toe: “Om te voorkomen dat onze scale-ups worden opgekocht, moeten we hen alternatieven bieden om op te schalen en uit onze lokale bubbel te komen.”

Het moment van de waarheid

Nederland is dichter dan ooit bij het vormgeven van de toekomst van computing: fotonische, kwantum-, neuromorfische en geavanceerde halfgeleiderarchitecturen. De bouwstenen zijn van wereldklasse. De oprichters zijn uitzonderlijk. Het momentum is reëel. Maar zonder daadkrachtig ingrijpen dreigt een groot deel van dit potentieel Nederland te verlaten. Het rapport van Techleap is niet alleen een analyse. Het is een dringende, strategische oproep, ondersteund door data, om ervoor te zorgen dat het volgende tijdperk van computing in Nederland wordt gebouwd, in Nederland wordt geschaald en in Nederlandse handen blijft.