Oplossing woningnood: huizen ingraven!

We kampen in Nederland al jaren met een hardnekkig probleem: woningnood. Het kabinet wil wonen in een vakantiehuis daarom legaal maken. Een prima pleister, maar in deze column fantaseer ik over een radicalere oplossing: wolkenkrabbers onder de grond. Realistisch, of pure science fiction?

In het dorp waar ik woon, in de Achterhoek, kom je geen hoge flats tegen. Wel vrijstaande woningen, rijtjeshuizen, bungalows – omringd door boerderijen en weilanden. Een wolkenkrabber zou hier totaal misplaatst voelen. 

Maar kijk je naar de grote steden, dan is het een ander verhaal. De Zalmhaven in Rotterdam is met 215 meter de hoogste woontoren van Nederland én de Benelux. Het gebouw telt 61 verdiepingen en huisvest 452 appartementen plus commerciële ruimten en een parkeergarage. En Rotterdam bouwt door. Op dit moment zijn er 32 hoogbouwprojecten in ontwikkeling. 

Hoewel hoge woontorens ruimte besparen, zijn ze niet geschikt voor elke plek. In dorpen of historische binnensteden tasten ze het karakter aan. Ook de bodemgesteldheid speelt mee: in delen van Nederland met slappe veenbodems, zoals delen van Noord-Holland of Friesland, is het technisch en financieel uitdagend om hoog te bouwen. 

Maar terwijl we boven de grond ruziën en eindeloos discussiëren over elke vierkante meter, ligt de ondergrond er stilletjes bij. Wat, als… we juist de diepte in gaan? Hoe diep kun je bouwen voordat het onpraktisch wordt? En leef je dan in een kille bunker, of valt er juist iets bijzonders van te maken?

De Earthscraper in Mexico

Eerst even afkijken bij andere landen. Een van de meest gedurfde ondergrondse woonprojecten ooit is het concept De Earthscraper in Mexico-Stad. Deze omgekeerde wolkenkrabber zou maar liefst 300 meter de diepte in gaan, verdeeld over 65 ondergrondse verdiepingen. Boven de grond: een glazen plein dat daglicht diep naar binnen laat vallen. De toren moest plaats bieden aan kantoren, woningen, een museum en zelfs winkels – allemaal onder het historische Zócalo-plein, zonder het stadsgezicht aan te tasten. De geschatte kosten lagen rond de $800 miljoen .

In de praktijk bestaat er nog geen omgekeerde woontoren van honderden meters diep. Dat is niet zonder reden. Diep onder de grond hebben we te maken met extreme druk, vocht en hitte. Elke meter extra betekent zwaardere constructies, meer ventilatie, betere isolatie en geavanceerdere systemen voor veiligheid en ontsnapping. Diep in de aardkorst komt ook aardstraling voor: van natuurlijke radioactieve stoffen zoals radon. Goede ventilatie en afdichting zijn dan cruciaal. Dat maakt het complex.

Het is wel duidelijk, vanzelf zal het allemaal niet gaan. Maar misschien móéten we op een dag wel. Want zoals iedereen weet, is grond in Nederland schaars en felbevochten. 

De Dam: een optie?

Kunnen we een Earthscraper bouwen in Amsterdam? Het lijkt er niet op. Direct onder het plein ligt de metrohalte van de Noord/Zuidlijn (Rokin en Damrak), die in de jaren 2000 werd aangelegd met immense technische uitdagingen. Een duur grapje: €3,1 miljard. Daaronder en daarnaast: een wirwar van oude funderingen, kabels, leidingen, riolering en archeologische lagen vol historische resten uit eeuwen van stadsontwikkeling. Amsterdam is bovendien gebouwd op veen en palen, wat betekent dat de bodem slap en waterdoorlatend is. We laten Amsterdam daarom maar even voor wat het is.

De lichtstad: geschikt voor innovatief bouwen

Een stad die misschien wél geschikt zou kunnen zijn voor onze ondergrondse toren: Eindhoven. De stad heeft relatief moderne infrastructuur en kent een stabielere zandbodem dan bijvoorbeeld het veenrijke westen van Nederland, wat het technisch eenvoudiger maakt om diep de grond in te gaan. De stad profileert zich als een broedplaats voor innovatie en technologie – een ondergrondse woontoren zou dan ook perfect passen bij dit imago. 

De psychologie van ondergronds wonen

We gaan voor Eindhoven! Maar stel dat het technisch lukt, willen mensen eigenlijk wel onder de grond wonen? Onze hersenen zijn evolutionair geprogrammeerd om te zoeken naar horizon, licht en lucht. In een ondergrondse woning mis je ramen met uitzicht, het ritme van daglicht, en het gevoel van verbondenheid met de omgeving. Psychologen waarschuwen dan ook: langdurig verblijven in een omgeving zonder natuurlijk licht of uitzicht kan leiden tot somberheid, desoriëntatie of zelfs een verstoord dag-nachtritme. Maar net zoals we ooit dachten dat werken in een kantoortuin rampzalig zou zijn – en het toch massaal doen – is ook dit misschien een kwestie van wennen en ontwerpen. Met daglichtsimulatie en levendige groene ruimtes kun je het brein misschien wél tevreden houden. 

In de ondergrondse toren van Eindhoven is overal aan gedacht. Het is er ten eerste verrassend licht. Daglicht dringt tot diep in het gebouw, dankzij verticale schachten met spiegel die het licht naar beneden reflecteren. Ook hangen er speciale lampen op elke verdieping die vitamine D produceren – goed voor je gezondheid én humeur. Om de paar verdiepingen vind je een open, groene ruimte: verticale tuinen vol planten, bomen en rustplekken. Dankzij kunstmatige fotosynthese groeien ze zonder zonlicht, gevoed door slimme irrigatiesystemen. Muren met digitale ramen tonen rustgevende virtuele landschappen, terwijl geurverspreiders subtiel de geur van van het bos. Beter dan bovengronds in de stad!

De prijs flink omlaag

Al zou het technisch mogelijk zijn, en ga je er psychologisch gezien niet per se aan onderdoor, vraag ik me af of mensen echt staan te springen om onder de grond te wonen of werken. Zelf geniet ik liever van het uitzicht op een weiland, zoals hier in de Achterhoek. Misschien kunnen ze ondergronds wonen wat aantrekkelijker maken door de prijs van ‘aardwoningen’ flink te verlagen. Wie weet verruil ik de Achterhoek dan toch voor Eindhoven.