Nu de VS zijn voorsprong verspeelt, kan Europa zijn kans grijpen
De braindrain in de VS is een waarschuwing – en een kans. Europa kan opstaan, maar alleen als het zich verzet tegen kortzichtige beleid.
Published on May 11, 2025
Medeoprichter van Media52 en hoogleraar Journalistiek, bouwt aan IO+, events en Laio, met focus op commerciële kansen—en blijft schrijven voor IO+.
De recente analyse van professor Scott Galloway over de “braindrain” die Amerikaanse universiteiten teistert, legt een groeiende crisis bloot. Decennialang was de vooraanstaande positie van Amerika op het gebied van innovatie geen kwestie van toeval, maar het resultaat van weloverwogen overheidsinvesteringen, mondiale openheid en een academisch ecosysteem van topklasse. In tijden van Trump dreigen de beleidskeuzes van de VS die voorsprong echter te ondermijnen. Het intrekken van financiering, de politisering van het onderwijs en de toenemende vijandigheid jegens internationale studenten ondermijnen de drijvende krachten achter Amerikaanse innovatie.
Voor Europa is dit niet alleen een alarmsignaal. Het is een kans. Een unieke mogelijkheid om het academische en technologische leiderschap terug te winnen, maar alleen als we snel en daadkrachtig handelen. Die kans zal snel voorbij zijn als Europa hetzelfde naar binnen gekeerde, bezuinigingsbeleid gaat voeren. En in Nederland zijn de tekenen onheilspellend.
De kans: wereldwijd talent is in beweging
De slimste studenten, onderzoekers en ondernemers ter wereld gaan naar plaatsen waar ze zich welkom en gesteund voelen. Decennialang was dat de Verenigde Staten. Nu is, zoals Galloway opmerkt, het aantal internationale inschrijvingen voor Amerikaanse masteropleidingen in computerwetenschappen met 14% gedaald. Amerikaanse universiteiten worden minder gastvrij, minder betaalbaar en minder aantrekkelijk. Dat is niet alleen slecht voor de VS, het is ook een geopolitieke cadeautje voor anderen.
China lokt al volop talenten weg (of houdt ze in eigen land), maar Europa zou met zijn culturele rijkdom, politieke stabiliteit en sterke academische tradities wel eens het nieuwe baken kunnen worden. Zichtbaarheid is daarbij belangrijk. Ondanks dat ze wereldwijd gerenommeerde onderzoekers en instellingen huisvesten, blijven Europese universiteiten ondervertegenwoordigd in wereldwijde ranglijsten. Dat komt niet door de kwaliteit, maar door versnippering, onderfinanciering en inconsistente strategieën.
We moeten hoger onderwijs en onderzoek erkennen als infrastructuur die net zo essentieel is voor het concurrentievermogen van een land als spoorwegen, energienetwerken of halfgeleiders. Dit vereist langetermijninvesteringen, internationale samenwerking en gecoördineerde zichtbaarheid. Dit betekent dat we onderzoekscentra van wereldklasse moeten ondersteunen, internationaal talent moeten aantrekken en ons moeten inzetten voor beleid dat de rol van het hoger onderwijs in de samenleving versterkt in plaats van beperkt.
De Nederlandse paradox: mondiale ambities, lokale bezuinigingen
Nergens is de kloof tussen kansen en realiteit zo schrijnend als in Nederland. Als land dat al lang boven zijn gewicht presteert op het gebied van wetenschap en innovatie (vijf van onze universiteiten staan in de wereldwijde top 100, we staan daarmee mondiaal op de zesde plaats achter de VS, China, het VK, Duitsland en Australië), zouden de Nederlanders deze Europese renaissance kunnen leiden. In plaats daarvan dreigen recente voorstellen van de regering jaren van vooruitgang teniet te doen.
Het besluit om honderden miljoenen te bezuinigen op het budget voor hoger onderwijs en de druk om Engelstalig onderwijs te beperken zijn meer dan kortzichtig. Het is zelfvernietigend. Nederland heeft terecht een reputatie opgebouwd als een open, internationaal georiënteerde kenniseconomie. Nederlandse universiteiten behoren tot de beste ter wereld op gebieden variërend van quantumcomputing tot agritech, grotendeels dankzij hun internationale oriëntatie.
Het beperken van het Engels onderwijs en het ontmoedigen van buitenlandse studenten en onderzoekers geeft een verkeerd signaal af aan juist het talent dat we zouden moeten aantrekken. Het ondermijnt ook het economische model dat afhankelijk is van deze studenten, van wie velen na hun afstuderen in Nederland blijven, hier gaan werken en een bijdrage leveren aan de Nederlandse samenleving.
Nu de rest van de wereld concurreert om talent en innovatievermogen, is het tijd om uit te breiden, niet om in te krimpen. Als Nederland de knapste koppen niet wil, kunnen we er zeker van zijn dat andere landen ze met open armen zullen ontvangen.
Een strategische Europese reactie
Nederland staat niet alleen in deze zware strijd. Integendeel, deze strijd kan alleen worden gewonnen door een gezamenlijke Europese inspanning. Europa moet erkennen dat het mondiale onderwijslandschap aan het veranderen is. Het is niet voldoende om Amerikaanse misstappen te bekritiseren. We moeten een geloofwaardig en aantrekkelijk alternatief bieden. Dat betekent:
- Verhoging van de investeringen in hoger onderwijs en grensverleggend onderzoek, met name op het gebied van AI, fotonica, levenswetenschappen en klimaattechnologie.
- Een echte Europese universiteitsstrategie ontwikkelen, met wereldwijde branding, mobiliteitsprogramma's en zichtbaarheid in ranglijsten om te kunnen concurreren met de Ivy League en het UC-systeem.
- Een uniforme talentpijplijn opbouwen – van studentenvisumbeleid tot betaalbare huisvesting – die van Europa de gemakkelijkste en meest aantrekkelijke plek maakt om te studeren, onderzoek te doen en een bedrijf te starten.
- De academische vrijheid en openheid verdedigen, vooral in politiek turbulente tijden.
En om Europa extra aantrekkelijk te maken zou een soepel uitwisselingssysteem enorm kunnen helpen: welke student of onderzoeker zou niet zwichten voor de mogelijkheid om zijn of haar kennis achtereenvolgens in Bologna, Oxford, Leiden, Salamanca en Heidelberg op te doen?
Een test voor Europa
De braindrain in de VS is niet alleen een probleem voor Amerika, maar ook een test voor Europa. Kunnen we ons van onze beste kant laten zien, of terugvallen in dezelfde protectionistische instincten?
Nederland kan voorop lopen in deze nieuwe golf. Maar dat vereist visie en moed. Bezuinigingen op het onderwijs en het wegjagen van internationaal talent leveren misschien op korte termijn politieke punten op, maar ze zullen ons op lange termijn veel welvaart en invloed kosten.
Laten we leren van de fouten van Amerika en ze niet herhalen.