Meta stopt samenwerking met factcheckers. ‘Een donderslag bij heldere hemel’ zeggen experts

Mark Zuckerberg, de ceo van Meta, maakte onlangs bekend dat het bedrijf de samenwerking met externe factcheckers in de Verenigde Staten stopzet. Het zou de vrijheid van meningsuiting inperken. “Een ontzettend schadelijke claim”, aldus factcheckexpert Alexander Pleijter.

Iedereen weet inmiddels: je moet niet alles geloven wat langskomt op sociale media. In Amerika wordt er volop nepnieuws verspreid tijdens verkiezingsperiodes. Maar ook hier in Nederland is het oppassen geblazen. Afgelopen november en december gingen er berichten rond op Facebook over een vermeende wens van moslims in Nederland om hondenvrije zones in parken te creëren. Dat nieuws werd uiteindelijk door de DPA, een van de buitenlandse persbureaus die het factcheckwerk voor Facebook doen, ontkracht.

Zo’n voorbeeld geeft aan hoe belangrijk factchecken is. Volgens Zuckerberg doen externe organisaties die feiten checken op sociale media echter meer kwaad dan goed. Het zou in strijd zijn met het principe van vrijheid van meningsuiting. Daarmee doet hij een stap richting Trump, vlak voor de inauguratie van de oud-president. 

Meta geeft aan te gaan werken met zogenaamde community notes, vergelijkbaar met hoe X het aanpakt. Goedgekeurde bijdragers plaatsen een aantekening bij inhoud die als onjuist of misleidend wordt beschouwd, om meer context te bieden.

Waarheid versus meningen

Meta stopt in Europa vooralsnog niet met factcheckers. De EU heeft een wet aangenomen, de Digital Services Act (DSA), die grote platforms zoals Meta verplicht om hun gebruikers te beschermen tegen zaken zoals nepnieuws, terroristisch materiaal en haatzaaien. Toch is het stoppen met factchecking in de VS volgens experts een stap in de verkeerde richting.

Toni van der Meer, hoofddocent communicatiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam: “Ik schrok hier in eerste instantie wel van. Factchecken is geen wondermiddel, maar het blijft een belangrijk instrument in een democratische samenleving.” Erg enthousiast over het community note-systeem is hij niet. “Factcheckorganisaties (in Europa bijvoorbeeld DPA Faktencheck (Duitsland), Maldita.es (Spanje) en Pagella Politica (Italië). red.) hanteren professionele standaarden die je niet terug zal vinden in de community. Bovendien hangt het nieuwe systeem erg af van wie deel uitmaakt van de community. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een ‘loud minority’ zich gaat bezighouden met het voorzien van bericht met notes. Zulke groepen houden er extremere en polariserende gedachtes op na, wat de kwaliteit van deze notes erg kan beperken.” 

‘Factcheckers hebben de expertise’

Ook Alexander Pleijter, universitair docent voor de opleiding Journalistiek & Nieuwe Media aan de Universiteit Leiden, is niet blij met de beslissing van Meta. Hij is een van de oprichters van Niewscheckers: een factcheckproject van de universiteit. "We zijn in 2007 begonnen. Ook hebben we een jaar lang deelgenomen aan het factcheckprogramma voor Facebook in 2017.” 

Het nieuws van Meta kwam voor Pleijter als een donderslag bij heldere hemel. De community notes an sich zijn volgens Pleijter vaak niet het probleem. Maar er heerst een ander issue. “Een groot aantal notes blijft onzichtbaar, omdat de deelnemers het niet eens kunnen worden. Dit gebeurt vooral wanneer politieke overtuigingen meespelen in de besluitvorming. Bijvoorbeeld, als een community note Donald Trump corrigeert, stemmen veel van zijn aanhangers ertegen, ook al erkennen ze dat de notitie feitelijk juist is. Uit onderzoek blijkt zelfs dat zo'n 90% van de aangemaakte community notes op X nooit zichtbaar wordt voor het grote publiek.”

Het zou volgens de expert mooi zijn als community notes naast traditionele factcheckers kunnen bestaan, omdat correcties zo op veel grotere schaal plaatsvinden. Maar factcheckers volledig vervangen is een ronduit slecht idee, vind hij. “Ze hebben immers de expertise en ervaring om goed te kunnen verifiëren. Het is jammer dat de ene aanpak nu de andere vervangt.”

Of factcheckers de vrijheid van meningsuiting inperken? Daar is Pleijter het absoluut niet mee eens. “Ik vind die claim heel schadelijk. Je moet als factchecker terughoudend zijn om accounts te sluiten of om berichten weg te halen. Maar factcheckers doen dat niet zomaar. Zij zoeken uit of iets klopt of niet. Dat kan iedereen nalezen en vervolgens kun je daar zelf je conclusies aan verbinden. Dat is alleen maar een hele goede service aan gebruikers.” 

EU eist antwoorden van Meta over sluiting CrowdTangle

Meta heeft tot 6 september de tijd om te reageren op de vragen van de Europese Commissie. Het bedrijf heeft verklaard dat het feedback verzamelt om de Meta Content Library te verbeteren.

Read More

De rol van het ANP

In Europa hoeven we ons voorlopig geen zorgen te maken dat Meta stopt met factcheckers. Toch moeten we altijd kritisch blijven op wat we voorbij zien komen op sociale media. Factcheckorganisaties kunnen niet alles nalopen. En soms duurt het een tijd voordat een bericht wordt geflagged.

Ook bij het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP) zijn ze zich daar bewust van. Freek Staps, hoofdredacteur van ANP: “Wij bepalen natuurlijk niet wat andere media doen. Maar onze redacteuren zijn de hele dag bezig om te verifiëren wat waar is en wat niet.”  

Sociale media hebben een belangrijk voordeel. Informatie verspreidt zich er razendsnel. Het ANP houdt sociale mediakanalen dan ook nauwlettend in de gaten. "We maken gebruik van algoritmes en systemen die ons waarschuwen als er iets gebeurt. Stel, er ontploft een bom in het centrum van Rotterdam en er verschijnen beelden op sociale media. Voor ons is dat nog geen reden om direct te publiceren. Het dient wel als een signaal om verder onderzoek te doen. Vervolgens gaan we bellen en verifiëren. Pas als we de feiten hebben vastgesteld, brengen wij het nieuws."

Contracten lopen af

Meta heeft factcheckers geïnformeerd dat de contracten met Amerikaanse persorganisaties zoals USA Today, Reuters Fact Check, AFP en de non-profitorganisatie Politifact in maart aflopen.