'Menselijk gedrag is de basis van de energietransitie’

“Alleen het verduurzamen van honderd duizenden huizen per jaar is niet genoeg om de energietransitie te laten slagen. We moeten rekening houden met gedragsveranderingen bij bewoners of gebruikers om echt duurzamer en energiezuiniger te leven. Anders kost het uiteindelijk alleen maar energie”, stelt Queena Qian, universitair hoofddocent ‘Management in the built environment’ aan de TU Delft. Zij doet al jaren onderzoek naar menselijk gedrag in de energietransitie.

Menselijk gedrag als uitgangspunt

Qian: “De mens is de basis van de energietransitie.” Het gedrag van mensen die beslissingen moeten nemen over verduurzaming en de energietransitie is van cruciaal belang. Soms zijn het ambtenaren van de gemeente of investeringsmaatschappijen en in andere gevallen zijn het particuliere huiseigenaren. Naast de ontwikkeling van technologische innovaties die nodig zijn voor de energietransitie, moeten we als wetenschappers ook kijken naar de toegankelijkheid van de technologie en de acceptatie ervan door mensen. Anders komt het niet tot implementatie van de technologie”, gaat ze verder.

Sommige mensen zijn risicomijdend, voor hen is het risico van een investering doorslaggevend bij het nemen van beslissingen. Voor mensen die weinig tijd hebben, is het belangrijk dat processen niet te veel tijd in beslag nemen. Zo is de definitie van haalbaar en betaalbaar voor iedereen anders, schetst ze. “Soms gaat het om individuele beslissingen en soms zijn het collectieve beslissingen, bijvoorbeeld in een Vereniging van Eigenaren. Dan spelen verschillende belangen en hebben we te maken met een complex geheel.”

Queena Qian

Open communicatie

Alles valt of staat met goede communicatie, zo concludeert Qian. “Het is belangrijk om de communicatiestrategie over energietransitie aan te passen aan de degene die het aangaat. Zo is het bijvoorbeeld voor huurders bij een woningcorporatie minder belangrijk hoe een warmtepomp of warmtenet precies werkt. Zij zijn meer geïnteresseerd in de invloed van de warmte-oplossingen op hun energierekening en in het wooncomfort dat ze ervoor terugkrijgen.”

Het klinkt als een open deur, maar wordt toch vaak over het hoofd gezien. “De energietransitie gaat iedereen aan, van wetenschappers tot ondernemers en particulieren. Het is belangrijk dat we ons best doen om elkaar te begrijpen en goed bij te houden wanneer we welke informatie moeten geven om een overload aan informatie te voorkomen, met name voor de eindgebruikers van energierenovatie- of warmtetransitie-projecten. Daarnaast is het essentieel om te kijken wie de juiste boodschapper is om vertrouwen te creëren in de communicatie en de verstrekking van de informatie. Daar is geen makkelijke oplossing voor. Mensen zijn vaak irrationeel – we hebben een bepaald gevoel bij zaken zonder dat daar feitelijke informatie achter zit. Dat maakt het extra lastig om menselijk gedrag – dat ook nog voortdurend veranderd – te begrijpen.”

Het is volgens Qian van cruciaal belang om gedrag mee te nemen in het onderzoek naar en de uitvoering van de energietransitie. “En dat houdt niet op na een investeringsbeslissing. Nadat er veranderingen zijn doorgevoerd, bijvoorbeeld de installatie van warmtepompen of een warmtenet in een buurt, moeten huiseigenaren of huurders meegenomen worden in de manier waarop ze zo energiezuinig mogelijk kunnen leven met zo veel mogelijk comfort. Om zo tde gegarandeerde energieprestaties van energierenovatie te waarborgen. Als een soort handleiding om met innovatieve technologieën om gaan en te zien hoe ze samenwerken. Pas dan maken we echt impact.”

Samenwerking is onmisbaar

Om efficiënt te werken, moet wetenschappelijk onderzoek omgezet worden in begrijpelijke informatie voor verschillende doelgroepen. Daar werkt Qian hard aan. Zij is sinds een half jaar de coördinator van het Domein Aanjaag Team (DAT) Energietransitie binnen 4TU.Bouw, het samenwerkingsverband tussen de bouwkundefaculteiten van de vier technische universiteiten in Nederland. Het team initieert nieuwe onderzoeken en is daarnaast het aanspreekpunt voor mensen uit de industrie, de Topsectoren en de overheid.

“Ik was op zoek naar een netwerk waar onderzoekers samenkomen die zich richten op de gebouwde omgeving. De maatschappelijke uitdagingen waar we tegenaan lopen in de gebouwde omgeving, zoals de energietransitie, kunnen we niet alleen oplossen. Daarvoor is samenwerking nodig tussen de verschillende universiteiten via onderzoeksprojecten. Het is hierbij ook belangrijk om industriepartners te betrekken. Dat kan allemaal via 4TU.Bouw”, zegt ze.

'We hebben nog één generatie om de wereld te redden’

Voorvechters van vernieuwing binnen universiteiten, hoogleraren Maarten Steinbuch en André Dorée, vertellen over hun visie voor de toekomst.

Lees meer

Van wetenschap naar praktijk

Als nieuwe coördinator heeft Qian het voortouw genomen in het opstellen van nieuwe korte en lange termijn doelen met het DAT. Menselijk gedrag en maatschappelijk draagvlak voor de energietransitie zijn daarbij belangrijke thema’s. Om te beginnen wil het team een wetenschappelijk paper gaan schrijven om uiteen te zetten wat de energietransitie in de gebouwde omgeving inhoudt. “Daarin beschrijven we ook onze visie voor de toekomst. Het geeft academici een overzicht van de verschillende onderdelen van de energietransitie”, zegt de universitair hoofddocent hierover.

Cursus voor studenten

Maar Qian wil niet alleen onderzoek doen naar de energietransitie. Ze wil de kennis ook omzetten naar onderwijs. “Er is (nog) niet echt een systematische aanpak van onderwijs over de energietransitie, de ontwikkelingen volgen elkaar dan ook snel op. Daarom willen we binnen het DAT een cursusboek maken, helemaal gericht op de energietransitie”, legt ze uit. Dit kan een goede basis zijn voor een zomercursus over energietransitie voor internationale studenten, aangeboden door de leden van de 4TU DAT Energy Transition om hun expertise en kennis te verspreiden.

Kinderboek

Naast de cursus voor studenten, heeft de DAT Energy Transition ook de ambitie om een kinderboek te schrijven. “We willen kinderen op een simpele manier uitleggen voor welke uitdagingen we staan in de maatschappij en hoe de energietransitie vorm krijgt. Zodat kinderen zich al op jonge leeftijd bewust zijn van duurzaamheid en circulariteit.”

Het komt in alle activiteiten terug: Qian wil kennis over de energietransitie verspreiden zodat zo veel mogelijk mensen ermee aan de slag kunnen. “Daarnaast is het belangrijk om de samenwerking op te zoeken met universiteiten en bedrijven in andere landen. Want klimaatverandering houdt niet op bij de landsgrenzen”, besluit ze.