Kunnen we de F35 straaljager nog vertrouwen?

Stel je voor: je hebt net het nieuwste, duurste en meest geavanceerde wapen in je arsenaal – een F-35 straaljager. Het vliegtuig lijkt onverslaanbaar, uitgerust met technologie die je tegen vijanden zou moeten beschermen. Maar wat als die technologie plotseling niet meer werkt? Wat als de software-updates van de Verenigde Staten, die cruciaal zijn voor de werking van de F-35, plotseling stoppen? Of erger nog, wat als er een geheime achterdeur in het systeem zit, waarmee een vijand toegang krijgt tot jouw militaire intenties? In een wereld waar technologie het slagveld bepaalt, is de afhankelijkheid van één land – de Verenigde Staten – misschien wel de grootste zwakte van Europa.

De digitale revolutie in moderne oorlogsvoering

De F-35 Joint Strike Fighter representeert een fundamentele verschuiving in moderne oorlogsvoering. Met meer dan 1.100 toestellen in dienst bij 16 verschillende strijdkrachten wereldwijd, staat dit gevechtsvliegtuig symbool voor de vergaande digitalisering van defensie. Het vliegtuig is in essentie een vliegende supercomputer met meer dan 8 miljoen regels programmeercode. Deze digitalisering brengt nieuwe kwetsbaarheden met zich mee, vooral nu de geopolitieke verhoudingen onder druk staan. Recent heeft Donald Trump aangegeven dat hij overweegt de Amerikaanse NAVO-verplichtingen niet na te komen voor landen die niet voldoende aan defensie uitgeven. Dit roept serious vragen op over de betrouwbaarheid van Amerikaanse wapensystemen voor Europese bondgenoten.

Technologische afhankelijkheid van de VS

De F-35 illustreert de diepe technologische afhankelijkheid van Europa van de Verenigde Staten. Het toestel vereist constante software-updates en toegang tot Amerikaanse datasystemen zoals ALIS en ODIN voor optimale functionaliteit. Joachim Schranzhofer, communicatiehoofd bij de Duitse wapenfabrikant Hensoldt, waarschuwt dat de mogelijkheid van Amerikaanse controle 'meer dan een gerucht' is. Wolfgang Ischinger, voormalig president van de Munich Security Conference Foundation, stelt zelfs dat contractbeëindiging moet worden overwogen als de VS de F-35 capaciteiten zou beperken. Deze zorgen zijn niet ongegrond - de VS kan momenteel de effectiviteit van F-16's in Oekraïne beperken door updates van elektronische storingsapparatuur te weigeren.

Kwetsbaarheid door Mission Data Files

De werkelijke achilleshiel van de F-35 ligt in de Mission Data Files (MDF), die essentieel zijn voor de gevechtscapaciteiten van het toestel. Deze elektronische gevechtshandleidingen worden beheerd door een 90-koppig team op de Amerikaanse luchtmachtbasis Eglin. Zonder regelmatige MDF-updates wordt het vliegtuig kwetsbaar voor nieuwe dreigingen. Deze bestanden bevatten cruciale informatie over vijandelijke radars en luchtafweersystemen, en zijn onmisbaar voor het plannen van moeilijk detecteerbare vliegroutes. Het ontbreken van een Europese capaciteit om deze bestanden zelf te produceren en updaten maakt de F-35 vloot potentieel kwetsbaar voor Amerikaanse beleidsbeslissingen.

Nederlandse investeringen in alternatieven

Nederland neemt stappen om de afhankelijkheid van Amerikaanse systemen te verminderen. Een belangrijk voorbeeld is de recente investering in Europees geproduceerde Patriot-raketten. In samenwerking met Duitsland, Roemenië en Spanje wordt een productielijn opgezet in Zuid-Duitsland, waar 1.000 Patriot-luchtverdedigingsraketten zullen worden geproduceerd. Toenmalig minister Ollongren benadrukte bij de presentatie van deze plannen dat deze internationale defensiesamenwerking zorgt voor concrete successen in het streven naar strategische autonomie. De aanschaf van Tomahawk-kruisraketten daarentegen doorkruist een autonome defensie strategie. Tomahaswks hebben ook een enorme afhankelijkheid van de VS om succesvol ingezet te kunnen worden.

Amerikanen hebben oog voor Nederlandse defensie-innovaties

Naomie Verstraeten, internationaal programmamanager bij Brainport Eindhoven, onderstreepte het belang van de Amerikaans-Nederlandse samenwerking voor wereldwijde vrede en veiligheid.

Lees meer

Europese defensie autonomie

De EU-leiders hebben in de Versailles Verklaring van maart 2022 hun commitment bevestigd om meer verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen veiligheid. Nu heeft Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen deze ambitie omgezet in concrete plannen met het voorgestelde 'REARM Europe' pakket van €800 miljard ($841 miljard). Dit ambitieuze plan beoogt de defensiecapaciteiten van EU-landen aanzienlijk te versterken en is een directe reactie op de toenemende onzekerheid over Amerikaanse steun zowel aan Europa als aan Oekraïne.

Von der Leyen's voorstel komt op een cruciaal moment, slechts dagen nadat president Trump besloot Amerikaanse hulp aan Oekraïne te pauzeren. Het plan zou EU-landen toestaan hun defensie-uitgaven te verhogen zonder dat dit fiscale beperkingen overtreedt. "Als lidstaten hun defensie-uitgaven met gemiddeld 1,5% van het BBP zouden verhogen, kan dit gedurende vier jaar bijna €650 miljard aan fiscale ruimte creëren," aldus von der Leyen. Dit zou worden aangevuld met een leningsprogramma van €150 miljard, gedekt door het gemeenschappelijke EU-budget.

Toekomstperspectief

De afhankelijkheid van Amerikaanse defensietechnologie blijft voorlopig een realiteit voor Europese landen, maar het nieuw aangekondigde REARM Europe pakket markeert een significante ommekeer in de Europese defensiestrategie. Het plan richt zich specifiek op verbeteringen in lucht- en raketafweer, artilleriesystemen, raketten en munitie, drones en anti-dronesystemen, en cyberveiligheid.

Als de plannen worden aangenomen, zouden ze niet alleen de Europese defensiecapaciteiten versterken, maar ook Oekraïne kunnen helpen door gezamenlijke aanschaf van militair materieel. Von der Leyen benadrukt dat dit plan in schril contrast staat met de Amerikaanse pauze in steun aan Oekraïne: "Met deze uitrusting kunnen lidstaten hun steun aan Oekraïne massaal opvoeren."