Een Spoetnik moment, het Silicium Gordijn en ASML's rol in de wereldwijde chipoorlog

Asia Society France was afgelopen week de gastheer voor een discussie met experts over de manier waarop ASML navigeert door de toenemende geopolitieke spanningen tussen de VS en China. Sprekers in Parijs waren onder andere Pengfei Chen, management consultant gericht op digitale transformatie van ondernemingen; Pierre Haski, geopolitiek journalist; en Marc Hijink, financieel verslaggever, columnist en de auteur van “Focus". Asia Society France Founding Trustee en medevoorzitter Duncan Clark modereerde het gesprek.

Goed om te weten: het gesprek in Parijs vond plaats een dag voordat ASML per abuis de resultaten over het derde kwartaal een dag eerder publiceerde dan had gemoeten, waardoor de aandelen 16% daalden. ASML zei dat de fout te wijten was aan “een technische storing”. Uit de kwartaalcijfers bleek dat de vraag naar ASML's chipmachines sterk daalde. De totale waarde van de orders in het derde kwartaal bedroeg €2,6 miljard, een halvering ten opzichte van het kwartaal ervoor. ASML geeft aan dat de vertraging in “andere marktsegmenten” langer duurt dan verwacht. Deze feiten, die op 15 oktober bekend werden, konden dus geen deel uitmaken van de besprekingen in Parijs op 14 oktober.

Hier is het hele gesprek op Asia Society France, hieronder onze reactie op de discussie:

ASML, de Nederlandse lithografieleverancier die centraal staat in de wereldwijde halfgeleiderindustrie, bevindt zich in het hart van een geopolitiek getouwtrek tussen de VS en China. Tijdens een paneldiscussie, georganiseerd door Asia Society France, onderzochten experts hoe ASML door dit uitdagende landschap navigeert. Sprekers lieten hun licht schijnen op het ingewikkelde evenwicht dat ASML moet bewaren te midden van de toenemende spanningen.

Marc Hijink, auteur van een boek over ASML, begon met een overzicht van de unieke positie van het bedrijf in de halfgeleiderindustrie. “ASML is niet alleen een leider; het is een monopolie,” merkte Hijink op. “Het bedrijf maakt de machines die de meest geavanceerde chips ter wereld produceren en 90% van de chips wereldwijd wordt gemaakt met lithografieapparatuur van ASML.” Deze dominantie plaatst ASML in het centrum van de toeleveringsketen van halfgeleiders, die steeds meer onder druk komt te staan door politieke wrijvingen, vooral tussen de VS en China.

Hijink benadrukte hoe ASML's lithografiemachines cruciaal zijn voor de productie van hoogwaardige halfgeleiders die worden gebruikt in alles van smartphones en auto's tot koelkasten en duizenden AI-toepassingen. Ondanks de technologische kracht van het bedrijf, bleef het grotendeels onder de radar tot de afgelopen jaren, toen het volgens Hijink ineens “bijna elke dag voorpaginanieuws werd”. De toenemende bekendheid van ASML viel samen met de wereldwijde “chipoorlog”, waarbij controle over de halfgeleiderindustrie een strategische prioriteit is geworden voor landen uit oost en west.

De Amerikaanse overheid heeft ASML onder druk gezet om de verkoop aan China te beperken, vooral met betrekking tot haar geavanceerde Extreme Ultraviolet (EUV) lithografiemachines, die essentieel zijn voor de productie van de meest geavanceerde chips. De VS heeft deze druk uitgelegd als een kwestie van nationale veiligheid, met als doel te voorkomen dat China toegang krijgt tot technologie die zijn militaire en AI-capaciteiten zou kunnen versterken.

Hijink wees echter op de complexiteit van deze beperkingen en merkte op dat de machines van ASML producten zijn van een enorme wereldwijde toeleveringsketen. “Tachtig procent van de waarde van deze machines is afkomstig van leveranciers, waarvan vele in Europa,” zei Hijink. Deze onderlinge afhankelijkheid bemoeilijkt de pogingen om strenge exportcontroles op te leggen, omdat eventuele verstoringen door kunnen werken in Europa en daarbuiten.

Spoetnik-moment

Pierre Haski voegde een geopolitiek perspectief toe en vergeleek de huidige situatie met een “Spoetnik-moment” voor de VS - een verwijzing naar de schok die werd gevoeld toen de Sovjet-Unie in 1957 de eerste kunstsatelliet lanceerde en zo de ruimtewedloop ontketende. In 2015, toen China zijn plan schetste, dat als doel had om de leiding te nemen in belangrijke technologieën zoals halfgeleiders, merkten de VS dit op. “Dat moment bracht de strategische focus van Washington op halfgeleiders op gang en leidde tot het huidige beleid om de opkomst van China op het gebied van technologie in te dammen,” aldus Haski.

Het panel ging ook in op de invloed van deze exportbeperkingen op de activiteiten van ASML. Hijink onthulde dat hoewel de VS met succes druk heeft uitgeoefend op de Nederlandse overheid om de exportbeperkingen aan te passen, ASML lithografiemachines van een oudere generatie aan China blijft verkopen. Deze machines zijn weliswaar niet geavanceerd, maar stellen China nog steeds in staat om relatief geavanceerde chips te maken door middel van een proces van lagen en meervoudige belichtingen. “China is pragmatisch”, zegt Hijink. “Ze vinden workarounds en hoe langer dit doorgaat, hoe meer ze hun eigen oplossingen zullen ontwikkelen.”

Het Silicium Gordijn

Ondanks de druk blijft ASML vasthouden aan haar strategie van het onderhouden van open relaties met haar klanten wereldwijd. “ASML ziet zichzelf als het Zwitserland van de chipindustrie,” grapte Hijink. “Ze willen neutraal blijven, maar de geopolitiek trekt ze naar zich toe.” Deze spanning wordt versterkt door ASML's aanzienlijke aanwezigheid in de VS en China, met duizenden werknemers in beide landen. Als gevolg daarvan moet het bedrijf zorgvuldig omgaan met de eisen van beide regeringen en tegelijkertijd streven naar voortzetting van de wereldwijde groei.

Vooruitkijkend zijn de experts het erover eens dat de halfgeleiderindustrie een strijdtoneel voor geopolitieke concurrentie zal blijven. “We gaan van een IJzeren Gordijn naar een Silicium Gordijn,” zei Hijink. Volgens hem wordt de chipoorlog alleen maar heviger en ASML, met zijn ongeëvenaarde technologische expertise, zal waarschijnlijk een centrale speler blijven.

Naarmate de wereld afhankelijker wordt van halfgeleiders, zal de inzet voor bedrijven als ASML alleen maar toenemen. Hoe het bedrijf door deze nieuwe realiteit navigeert, zal diepgaande implicaties hebben, niet alleen voor haar eigen toekomst maar voor het wereldwijde technologielandschap als geheel.