Energiecrisis in slow motion: doelen voor 2030 worden onhaalbaar

Een grote verrassing zal het voor de meeste mensen niet zijn, maar de conclusie is daarmee niet minder impactvol: de regio Brainport Eindhoven gaat de doelstellingen rond het opwekken van groene energie in 2030 niet halen. Bij lange na niet zelfs. De obstakels zijn zo groot dat vijf jaar voor de deadline die conclusie al getrokken kan worden.

Toen in 2021 de Regionale Energie Strategie (RES) werd vastgesteld, sprak de Metropoolregio Eindhoven (MRE) de ambitie uit om in 2030 twee terawattuur (TWh) duurzame energie op te wekken via zon en wind. "We stonden er toen achter, de gemeenteraden hebben het unaniem vastgesteld," zegt Rik Thijs, wethouder duurzaamheid in Eindhoven en voorzitter van de regionale RES. "Maar inmiddels is duidelijk dat we dit zonder drastische veranderingen niet gaan halen."

Rik Thijs

De nieuwste voortgangsrapportage bevestigt het sombere beeld. In het meest optimistische scenario blijft de regio steken op 1,86 TWh. Maar als onzekere projecten zoals de windparken in Bergeijk en Someren niet doorgaan, zakt de realistische verwachting naar 1,54 TWh. Houdt men rekening met alle onzekerheden, dan blijft er volgens de officiële rekenregels slechts 1,02 TWh over. "Met andere woorden: we dreigen de helft van onze doelstelling mis te lopen," aldus Thijs.

Een stap vooruit, twee achteruit

Hoe heeft het zover kunnen komen? Volgens Thijs spelen vier oorzaken een doorslaggevende rol:

1. Defensie en de vliegbases: "We zijn als regio omringd door militaire luchthavens. Radardetectie-eisen blokkeren een groot deel van de gebieden waar ooit windmolens gepland stonden," legt Thijs uit. "Zelfs kleinschalige windprojecten zoals langs de A67 bij Eindhoven zijn hierdoor van de baan."
2. Strengere regels voor zonneparken: In de zogenoemde zonnebrief van minister De Jonge en de daaropvolgende provinciale omgevingsverordening werden de voorwaarden voor zonne-energie op landbouwgrond flink aangescherpt. "Projecten die destijds binnen de kaders vielen, zijn door veranderende landelijke regelgeving nu opeens onmogelijk geworden. Je verandert halverwege het spel de regels."
3. Netcongestie: De sterk toegenomen belasting van het stroomnet legt veel projecten stil. "We hebben het hier niet over klein onderhoud: er zijn in onze regio 10 nieuwe hoogspanningsstations, 120 middenspanningstations, 4000 nieuwe transformatorhuisjes en duizenden kilometers kabels nodig," somt Thijs op. "Een op de drie straten moet opengebroken worden."
4. Dalend maatschappelijk en politiek draagvlak: Protesten tegen landschapsvervuiling en weerstand in lokale gemeenteraden zetten veel projecten onder druk. "Wind- en zonneparken zijn nu eenmaal zichtbare ingrepen in het landschap. Maar niets doen betekent op lange termijn veel grotere schade door klimaatverandering."

TNO: Rol energie-intensieve industrie cruciaal in energietransitie

In de studie werkt TNO twee scenario’s, aanpassen en transformeren, uit voor de toekomst van de Nederlandse energievoorziening na 2030.

Lees meer

Korte termijn wint het van lange termijn

Juist die politieke dynamiek baart Thijs zorgen. "Besturen is vooruitzien, maar in de energietransitie winnen korte-termijnbelangen het vaak van de noodzakelijke lange-termijnkoers," zegt hij. "Windprojecten zijn bij uitstek onderwerpen waarop makkelijk politiek wordt bedreven."

Volgens Thijs ontbreekt er nationaal consistent beleid. "Dit is niet de schuld van onze inwoners, die investeren massaal in zonnepanelen, warmtepompen en isolatie. Het is een falen van de landelijke overheid, die al vijftien jaar geleden had moeten voorzien dat deze enorme elektrificatie eraan zat te komen."

Niet alleen een Eindhovens probleem

Hoewel de situatie in de regio Eindhoven illustratief is, is het probleem landelijk breed zichtbaar. "Er zijn regio's die wel beter op koers liggen," erkent Thijs, "zoals Hart van Brabant, waar gemeenten samen grootschalige windprojecten realiseren en waarbij opbrengsten direct terugvloeien in de lokale gemeenschap. Maar in veel regio's zie je dezelfde belemmeringen optreden." Tegelijkertijd lijkt de landelijke doelstelling (35 TWh) nog steeds haalbaar.

Toch wil Thijs het bij deze constatering niet laten. "We gooien de handdoek niet in de ring. Sterker nog: we gebruiken deze harde cijfers juist om nu eerlijke gesprekken te voeren in onze gemeenteraden. Wat hebben we eerder weggestreept dat wellicht toch terug op tafel moet?" Voor Rik Thijs zijn het bij uitstek thema's die overal in de aanloop naar de gementeraadsverkiezingen besproken moeten worden.

De regio werkt daarom toe naar een RES 2.0, die in 2027 moet worden vastgesteld. Daarin wordt nadrukkelijker gekeken naar decentrale energiesystemen, collectieve warmtenetten en innovatieve oplossingen zoals energiehubs. "Ook waterstof kan daarbij een rol krijgen. Hoe dan ook: we moeten als overheden actiever gaan sturen, in plaats van alles aan de markt overlaten. Alleen zo kun je ook lokaal draagvlak organiseren."

Draagvlak voor de energietransitie

Thijs benadrukt dat het landelijke energiebeleid structureel anders moet. "Als we nu niet voor de lange termijn durven kiezen, ondergraven we het draagvlak onder de energietransitie zelf. We vragen burgers en bedrijven om te verduurzamen, maar leveren vervolgens niet het energiesysteem waarop zij kunnen aansluiten."

De uitdagingen rond Eindhoven zijn daarmee hier zijn exemplarisch voor heel Nederland. Thijs: "Dit is het eerlijke verhaal: er is simpelweg meer langetermijnvisie en landelijke regie nodig om onze gezamenlijke klimaatdoelen überhaupt nog haalbaar te maken."