Een autonome maakindustrie: zo blijft Nederland concurrerend

In China schieten autonome fabrieken als paddenstoelen uit de grond. In Nederland is het nog niet zover, maar er worden wel belangrijke stappen gezet binnen de landsgrenzen. Tijdens een Holland High Tech innovatiesessie over smart industry kwamen experts van bedrijven, kennisinstellingen en overheden samen in Drachten. Zij bespraken hoe autonome productiesystemen de maakindustrie van morgen vormgeven én leverden input voor de innovatieroadmaps van de nabije toekomst. “Het is essentieel dat we nú concreet maken welke stappen nodig zijn om slimmer te produceren,” benadrukt Leo Warmerdam, algemeen directeur van Holland High Tech.

In de maakindustrie hoor je steeds vaker de term dark factory: een fabriek waar geen mensen rondlopen, geen lichten aan zijn en alles continu automatisch draait. Een plek waar robots, autonome machines en software het werk overnemen. 

Klinkt futuristisch, maar dit scenario is al werkelijkheid. In China draaien dark factories volop. Zo produceert Xiaomi’s AI-fabriek volledig autonoom één smartphone per seconde. Ook Nederland zet voorzichtig stappen in die richting, bleek uit de verschillende presentaties tijdens de innovatiesessie. Deze werd georganiseerd door Holland High Tech, in samenwerking met de NOM, Horizon, Innovatiecluster Drachten (ICD) en andere partners. Het was een middag boordevol concrete handvatten en inzichten om de maakindustrie verder te automatiseren. Het bleef niet bij presentaties met slides. Zo kregen de aanwezigen een live-demonstratie van 4NE1: een humanoïde robot van Neura Robotics, speciaal ontwikkeld voor industriële processen. Daarnaast gaven de aanwezigen in break-outsessies waardevolle input voor innovatieroadmaps die het ecosysteem verder vormgeven.

De kracht van Noord-Nederland

De middag werd afgetrapt door Ronald van Es, programmamanager bij Holland High Tech. Hij heette de deelnemers welkom en lichtte het programma toe. Joost Krebbex, programmamanager van Innovatiecluster Drachten, schetste vervolgens de kracht van het Noorden als het gaat om het toekomstbestendig maken van de Nederlandse maakindustrie. “We laten onze pauwenveren zien”, zegt hij (lacht). Krebbekx belichtte onder meer de living techlegends uit het Noorden, zoals Bluetooth-uitvinder Jaap Haartsen. Ook noemde hij voorbeelden van vooraanstaande maakbedrijven uit het Noorden. “De regio herbergt enkele indrukwekkende flagship-fabrieken. Zo opende Scania in 2007 een locatie in Meppel, gespecialiseerd in kunststofonderdelen voor truckassemblages. Philips Drachten is één van de grootste ontwikkel- en productiecentra van Philips in Europa.”

Een rijke geschiedenis dus. André Harmens, van de NOM, verwacht bovendien dat de hightech industrie in het Noorden de komende jaren binnenkort een flinke impuls krijgt. “De nieuwe AI Factory in de voormalige tabaksfabriek Niemeyer in Groningen belooft het hart van AI‑innovatie in Nederland te worden. Hier kunnen modellen worden getraind en kennis opgebouwd, volledig onafhankelijk van Amerikaanse partijen, dankzij eigen hardware.” 

Aan ambitie ontbreekt het niet in Noord-Nederland. Krebbekx: “Noord-Nederland wil één van de vier toonaangevende hightechregio’s van het land worden. Autonome fabrieken horen daar bij.”

Holland High Tech: een verbindende factor

Vervolgens nam Leo Warmerdam, directeur van Holland High Tech, het woord. Hij begon met een heldere boodschap: urgentie is geboden, wil Nederland concurrerend blijven. “Het is essentieel dat we nú concreet maken welke stappen nodig zijn om slimmer te produceren.”

Warmerdam benadrukt de rol van Holland High Tech als verbindende schakel in het Nederlandse hightech-ecosysteem, en hoe de topsector initiatieven koppelt aan de Nationale Technologiestrategie. Holland High Tech heeft een volledig innovatiedomein gewijd aan Smart Industry.

Met dertien strategische programma’s en een totaalbudget van €131 miljoen stimuleert Holland High Tech de hightechsector en de daarbij horende innovaties die van pas komen in autonome fabrieken. Warmerdam kondigde aan dat in het eerste kwartaal van 2026 een aantal nieuwe calls wordt geopend. Zo start in Q1 2026 de NWO HTSM call, waarbij de nadruk ligt op onder meer kwantum en slimme materialen. Tevens starten op 5 januari twee MKB calls, een voor de hightech en een in samenwerking met Defensie. Genoeg innovatiestimulering dus.

De directeur kijkt bovendien uit naar de bijeenkomst op 26 januari, waarin Holland High Tech het voortouw neemt. Dan worden de 10 nieuwe Actieagenda’s gepresenteerd, gebaseerd op de 10 prioritaire sleuteltechnologieën van de Nationale Technologiestrategie. “De doelstellingen voor 2035 worden vertaald naar de concrete stappen die de komende jaren nodig zijn.”

Autonome fabrieken in Nederland: hoe ver zijn we?

Warmerdam gaf het stokje over aan Jeroen Broekhuijsen, CTO Smart Industry bij TNO. Broekhuijsen schetst een grote uitdaging voor de Nederlandse maakindustrie: personeel is nauwelijks te krijgen. “Personeelstekorten, een dalende productiviteit en de noodzaak tot verduurzaming zorgen ervoor dat fabrieken, machinebedrijven en softwarebedrijven onder druk staan.”

Digitalisering en automatisering zijn volgens hem onderdeel van de oplossing. Op dat gebied is er in Nederland nog veel ruimte voor verbetering, benadrukt hij. Tegelijk laten al veel bedrijven binnen de landsgrenzen zien wat mogelijk is. “Auping heeft een nieuwe, grotendeels gerobotiseerde productielijn ontwikkeld voor circulaire matrassen.” In Noord-Nederland pakt RODIN Machining het volgens hem ook slim aan: “vijf bestaande fabrieken worden geleidelijk samengebracht in één nieuwe, volledig automatische fabriek. Zo kunnen processen worden geoptimaliseerd zonder dat de bestaande organisatie volledig stilvalt.”

Erik Koehorst, programmamanager PPP-projecten bij Philips Drachten, vertelde hoe het bedrijf al decennialang inzet op autonome systemen. “75 jaar geleden begonnen we met de massaproductie van moderne scheerapparaten.” Dat was destijds een cruciale stap richting automatisering. Philips heeft sindsdien enorme vooruitgang geboekt. Een treffend voorbeeld is de autonome lakstraat, “waar het lakproces volledig automatisch verloopt, terwijl medewerkers de producten aanvoeren en de visuele inspectie uitvoeren. Zo combineert Philips geavanceerde automatisering met menselijke expertise.”

Koehorst benadrukte het belang van samenwerken. Hij noemt als voorbeeld Infinitech: een initiatief van Noord-Nederlandse techbedrijven, ondersteund door de NOM, waarin industrie en kennisinstellingen samen producten en systemen ontwikkelen om innovatie in autonome systemen te versnellen. “Samen komen we een heel eind.”

Deelnemers delen ervaringen en ideeën

Na de presentaties volgden drie break-outsessies waarin deelnemers ervaringen en ideeën uitwisselden over smart industry. De eerste sessie richtte zich op innovaties in autonome fabrieken. Kwaliteitsmonitoring, digitale tweelingen en cybersecurity kwamen aan bod, maar ook de menselijke kant van innovatie: hoe organisaties nieuwe technologieën beter kunnen implementeren. De tweede sessie richtte zich op het toepassen van bestaande technologieën om vandaag al stappen te zetten richting autonomie. Hier werd benadrukt dat sociale innovatie minstens zo belangrijk is als technische slimmigheden. De derde sessie richtte zich op de regio Noord-Nederland: wat zijn sterke punten en waar zitten de uitdagingen? De regio heeft sterke troeven zoals universiteiten, datacenters en hightechbedrijven, maar kampt ook met uitdagingen als personeelstekorten. In de sessie kwam tevens naar voren dat er een onbenutte kans ligt voor het Noorden: een sterkere samenwerking met andere regio’s.

A break-out session during the Holland High Tech event about Smart Industry

De sessies leverden input die wordt gebruikt om verschillende innovatieagenda’s vorm te geven: de Smart Industry-agenda van Holland High Tech, de roadmap van Noord-Nederland en de NWA-route Smart Industry. “De gedeelde ideeën en ervaringen worden ingezet voor de verdere ontwikkeling van de regio en de sector,” besluit Warmerdam.