De wurggreep van Big Tech doorbreken: waarom er een einde moet komen aan mediamonopolies - en hoe we dat zonder kosten kunnen oplossen

Zijn boek Big Tech Muss Weg (Big Tech Must Go), gepubliceerd in 2023, leverde mediawetenschapper Martin Andree uitnodigingen op voor meer dan 150 events en seminars. Maar zijn belangrijkste boodschap (“de macht van Big Tech moet worden gebroken omdat deze volledig illegaal is verkregen”) moet nog steeds worden vervuld.

Vandaag bezocht Andree de jaarvergadering van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), waar hij een publiek aantrof dat meer dan open stond voor zijn spraakwaterval. “Het is niet moeilijk om te concluderen dat deze Big Tech bedrijven niet democratisch zijn. Als je opzettelijk wetten overtreedt, als je consequent liegt tegen ambtenaren en als je deze volledig niet-conforme manieren van belastingontwijking hebt, dan ben je zeker een entiteit die niet democratisch is. Ik zou dit gedrag willen vergelijken met Bandidos-achtige bendes. Ze denken dat ze kunnen doen wat ze willen, ze pakken dingen af van andere mensen. En het verdrietige is dat onze politici tegen hen blijven praten alsof hun activiteiten volledig geaccepteerd zijn. Stop ermee!”

Martin Andree begon zijn toespraak met een blik op het landschap tijdens de COVID-19 pandemie, die “een scharniermoment in het medialandschap” markeerde: voor het eerst overtroffen de digitale advertentie-uitgaven die van alle analoge media bij elkaar. Volgens Andree was dit meer dan alleen een financiële verschuiving. "Het betekende een seismische transformatie in de manier waarop aandacht wordt gevangen, verdeeld en te gelde gemaakt, met ingrijpende gevolgen voor de democratie."

“We hebben geen vrije markten meer,” verklaarde Andree in zijn presentatie, waarmee hij het kernargument van zijn boek aangaf. “Monopolies domineren de digitale wereld en wat overblijft voor alle anderen is een kerkhof.”

Van belofte naar realiteit

De begindagen van het internet waren doordrenkt van optimisme. Platformen werden gevierd als democratische ruimtes die verschillende stemmen kracht zouden geven en een open, Robin Hood-achtige herverdeling van kansen zouden bieden. Maar Andrees onderzoek laat een heel andere realiteit zien.

Op basis van zijn studie, de eerste die het gebruik van digitale media in een heel land heeft gemeten, berekende Andree de Gini-coëfficiënt- een maat voor ongelijkheid - voor internetverkeer in Duitsland. Het resultaat? Een duizelingwekkende 0,988: dichter bij perfecte ongelijkheid (1,0) is nauwelijks mogelijk.

“Het is geen vrij internet,” zei Andree. “We hebben een paar mensen die alles hebben en alle anderen hebben niets. We hebben monopolies en een kerkhof.”

Hoe Big Tech concurrentie verstikt

Andree identificeerde zes belangrijke mechanismen waarmee Big Tech zijn dominantie consolideert:

Netwerkeffecten: De waarde van een platform neemt toe naarmate meer mensen het gebruiken, waardoor het voor nieuwkomers bijna onmogelijk wordt om te concurreren.
Gesloten standaarden: In tegenstelling tot open systemen zoals e-mail, creëren Big Tech platformen ommuurde tuinen, waardoor gebruikers gevangen worden in hun ecosystemen.
Verkeer hamsteren: Platformen sturen verkeer naar hun diensten, verwijzen zelf naar inhoud en zetten concurrenten buitenspel.
Oneerlijk geld verdienen aan inhoud: Platformen halen waarde uit door gebruikers gegenereerde en journalistieke content zonder aansprakelijkheid te aanvaarden.
Mazen in de regelgeving: Big Tech maakt gebruik van gaten in de regelgeving voor media en aansprakelijkheid om monopolistische imperia op te bouwen.
Misbruik van monopolie: Platformen schakelen concurrentie van betekenis uit door gebruik te maken van hun controle over de infrastructuur.

Andree noemde Google als een goed voorbeeld en liet zien hoe de techgigant verkeer omleidt naar zijn eigen aanbod, waardoor zijn aandeel verdubbelt. “Als je daar bent met je journalistieke inhoud, zul je nooit een eerlijke kans krijgen.”

De inzet voor de democratie

De implicaties van deze monopolistische controle reiken veel verder dan de economie. Andree stelt dat mediamonopolies de democratie zelf ondermijnen. Nu 80-90% van de digitale advertentie-uitgaven naar een handvol techgiganten vloeit, worden redactionele media - een hoeksteen van een democratische samenleving - uitgehongerd.

“De monopolisten bepalen welke informatie mensen te zien krijgen,” waarschuwde Andree. “We verliezen vrije media op een fundamenteel niveau. Het is niet zomaar een klein probleem dat we kunnen wegwerken. Onder deze omstandigheden kan de journalistiek, of ze nu publiek of privaat gefinancierd wordt, niet overleven.”

Een haalbare oplossing

Ondanks de grimmige diagnose houdt Andree vol dat het probleem kan worden opgelost. In tegenstelling tot klimaatverandering of geopolitieke conflicten, die immense middelen en offers vereisen, kost het aanpakken van de dominantie van Big Tech “nul euro” en kan het worden bereikt door hervorming van de regelgeving. Hij stelde vijf belangrijke maatregelen voor:

Open koppelingen: Platformen moeten naadloze externe koppelingen mogelijk maken, zodat gebruikers ecosystemen vrij kunnen verlaten.
Open standaarden: Dwing interoperabiliteit af, breek ommuurde tuinen af en stimuleer concurrentie.
Scheiding infrastructuur-inhoud: Voorkom dat platformen zowel de infrastructuur als de inhoud controleren.
Marktaandeelbeperkingen: Beperk één enkele speler tot 30% marktaandeel in kritieke mediacategorieën zoals zoekmachines en video.
Aansprakelijkheid voor inhoud: platforms aansprakelijk stellen voor inhoud waarvoor geld wordt verdiend zonder inbreuk te maken op de vrijheid van meningsuiting.

“Deze maatregelen zijn niet radicaal,” betoogde Andree. “Het zijn basisprincipes van vrije markten en democratie. We kunnen het kapitalisme ermee herstellen, niet vernietigen.”

Weerstand overwinnen

Het doorvoeren van deze veranderingen vereist echter politieke wil en internationale samenwerking. Andree wees op de moeilijkheid om hervormingen door te voeren in Europa, waar mediaregulering vaak onder de jurisdictie van nationale regeringen valt, waardoor fragmentatie ontstaat. “De platforms maken gebruik van onze zwakke punten,” zei hij. “We hebben lidstaten nodig om op één lijn te komen en aan te dringen op geharmoniseerde EU-regels.”

In zijn slotopmerkingen toonde Andree zich bezorgd over de passiviteit waarmee samenlevingen de opkomst van Big Tech hebben geaccepteerd. “Als we nu niets doen, wat vertellen we onze kinderen dan over 20 jaar?” vroeg hij. “Dat we digitale experts waren die niet begrepen wat er gebeurde? Of erger nog, dat we het begrepen en niets deden?”