De race om windenergie: kan Europa de achterstand inlopen?

De Nederlandse en Europese energiesystemen zijn aan het decarboniseren, maar windenergie dreigt de doelstellingen voor 2030 niet te halen. Eerder deze maand luidde Wind Europe de noodklok, omdat de EU slechts 13 GW aan nieuwe capaciteit heeft gebouwd. Dit is veel minder dan nodig is om de energiedoelen voor 2030 te halen, waarvoor jaarlijks 30 GW aan nieuwe installaties nodig is.

In de afgelopen jaren heeft de groei van zonne- en windenergie de uitfasering van kolen en olie versneld. Volgens het onlangs gepubliceerde European Electricity Review 2025 van energiedenktank Ember is windenergie nu de tweede elektriciteitsbron in Europa na kernenergie, met een bijdrage van 17% van de totale opwekking - en heeft het gas ingehaald.

Toch gaat het niet snel genoeg. Wind Europe wijst op drie problemen: nationale overheden die de EU-vergunningsregels niet toepassen, de vertraging van nieuwe netaansluitingen en het trage tempo van elektrificatie die zorgt voor een afnemende vraag. Chris Rosslowe, senior analist bij Ember, is het eens met deze analyse. “Deze barrières vertragen inderdaad de ontwikkeling van windenergie, waarbij elektrificatie een breder probleem is voor alle klimaatambities.”

Vergunningsprocedures voor windenergie

Sinds de lancering van de Europese Green Deal - het masterplan van de EU om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn - is er op EU-niveau veel beleid gelanceerd om windenergie te stimuleren. Maatregelen zoals het REPowerEU-plan gebruiken principes zoals de regel van hoger openbaar belang om procedures te versnellen. Het Europese actieplan voor windenergie van 2023 introduceerde ook nieuwe criteria voor het ontwerp van veilingen.

“Het kader dat de EU heeft opgezet, maakt het mogelijk om procedures te stroomlijnen. Windparken worden geclassificeerd als nationale strategische infrastructuur, waardoor de vergunningsperiode korter wordt. Deze regels hebben effect, zoals we hebben gezien in Duitsland, waar ze op de juiste manier zijn geïmplementeerd. Daar zijn in 2024 60% meer vergunningen voor windturbines afgegeven.”

Infrastructuur loopt achter op groei hernieuwbare energiebronnen

Volgens Rosslowe was de groei van zonne- en windenergie in dit tempo onverwacht, tot het punt dat alle andere elementen van het energiesysteem - met name het elektriciteitsnet en de wetgeving - “een inhaalslag aan het maken zijn”.

“Dit is vooral duidelijk gezien de dringende noodzaak om de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Om deze problemen met netaansluitingen op te lossen, moeten landen prioriteit geven aan de projecten die de meeste waarde opleveren op het gebied van energiezekerheid, kostenefficiëntie en haalbaarheid.

Wind Europe onderstreepte de noodzaak van actie om de netcapaciteit te deblokkeren. De organisatie wees erop dat meer dan 500 GW aan potentiële windenergiecapaciteit wacht op een beoordeling van hun aanvragen voor aansluiting op het net. Tegelijkertijd breiden de elektriciteitsnetten zich niet snel genoeg uit, aldus de industriebond.

Windenergie zal versnellen, maar verdere inspanningen zijn nodig

In zijn paper analyseert Ember de huidige staat van de elektriciteitstransitie in de EU. Het rapport laat zien hoe de overgang in 2024 doorzet, waarbij zonne-energie de snelst groeiende bron blijft en voor het eerst kolen voorbijstreeft. Een apart hoofdstuk van het rapport gaat in op de stand van zaken van windenergie. Hoewel de windcapaciteit en -opwekking in de EU blijven groeien, brachten de COVID-19 pandemie en de oorlog in Oekraïne uitdagingen voor de sector.

De krant ziet de toekomstige ontwikkelingen positief tegemoet, aangezien er naar verwachting meer projecten zullen worden goedgekeurd. “Het is niet alleen optimisme van de industrie, maar het komt ook voort uit het feit dat 2024 een recordjaar was voor windenergieveilingen in de EU. Ondanks de goede basis is dit niet genoeg om de 2030-doelstellingen te halen”, benadrukt de analist.

Volgens de analyse van de denktank is de topprioriteit de toepassing van de EU-vergunningsregels door alle landen. Toch zijn er nog meer beleidswijzigingen nodig. “In het geval van windenergie op land is ruimtelijke ordening een aspect dat wetgevers goed moeten regelen. Veilingontwerpen moeten aantrekkelijk zijn en investeerders zekerheid bieden over hun inkomsten.”

Een bruisende offshore windindustrie dankzij deze Nederlandse bedrijven

Nederlandse bedrijven helpen de offshore windindustrie vooruit. We belichten drie pioniers. 

Lees meer

2025: een cruciaal jaar voor Europese windenergie

Ondanks de uitdagingen zit er voor 2025 45 GW aan offshore windveilingen in de pijplijn, volgens een analyse van S&P Global Commodity Insights. Ongeveer een derde van deze veilingpijplijn zal uit Frankrijk komen, waar de 9 GW AO10 tenderveiling de grootste van het jaar zal zijn. Parijs streeft naar 18 GW aan offshore-installaties tegen 2035.

September wordt een belangrijke maand voor Nederland. De veilingen voor IJmuiden Ver Gamma-A, IJmuiden Ver Gamma-B en Nederwiek I-A - elk goed voor 1 GW aan capaciteit - vinden dan allemaal plaats. Hoewel Nederlandse tenders geen overheidssteun bieden, omvatten ze wel een gratis netaansluiting. Bovendien heeft de overheid eerder de locatie IJmuiden Ver Gamma in tweeën gesplitst om de financiële risico's voor ontwikkelaars te beperken.

In zoverre zou 2025 volgens analisten de laatste kans kunnen zijn om deze capaciteit tegen 2030 online te brengen - en zo te voldoen aan de doelstellingen. Deze toevoegingen kunnen ook helpen om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen voor het opwekken van elektriciteit verder te verminderen, gezien de hogere efficiëntie van windparken op zee. Door de hogere windsnelheden en de consistentie in de stroomrichting kunnen windinstallaties op zee meer energie produceren dan dezelfde capaciteit die op het land wordt geïnstalleerd.

Nederlandse windenergieproductie verdubbeld in september

De productie van windenergie is bijna verdubbeld ten opzichte van september 2023, terwijl ook de productie van zonne-energie is gestegen.

Lees meer

EIB springt bij voor ontwikkelingen windenergie

Verder zijn de Europese Investeringsbank (EIB) en de Franse bank Société Générale een nieuw initiatief overeengekomen om mogelijk €8 miljard aan investeringen in de windenergiesector vrij te maken. De EIB zal een contragarantie van €500 miljoen verstrekken aan het Franse instituut, die de financiële instelling wil gebruiken voor het creëren van een portefeuille bankgaranties ter waarde van €1 miljard.

Dit geld zal de ontwikkeling van nieuwe windparkprojecten in het hele blok ondersteunen. De EIB verwacht dat het hefboomeffect van de contragarantie de financiering door andere investeerders zal stimuleren, waardoor de ontwikkeling van andere windprojecten wordt versneld. Deze deal maakt deel uit van een investeringspakket van de EIB van €5 miljard in windenergie.

Hoewel de werkelijke effecten van dit instrument nog moeten worden gezien, is Rosslowe hoopvol. “Er is nog tijd om dingen te veranderen, maar niet veel. De komende jaren zijn cruciaal om meer investeringen veilig te stellen en nieuwe projecten aan de pijplijn toe te voegen.”