De kroeg in met Stephen Hawking 

Het zijn de eerste woorden die niemand minder dan Stephen Hawking uitspreekt via zijn spraakcomputer op het podium van het Beatrix Theater in Utrecht, 2014. Een aantal minuten daarvoor reed hij met zijn rolstoel het podium op om de internationale natuurkundewedstrijd PLANCKS af te trappen met een lezing over zwarte gaten en het mysterieuze heelal. Ik zit achterin de donkere zaal. Heel eerlijk: de eerste minuten van zijn lezing kan ik nauwelijks volgen. Ik ben me vooral aan het bedenken hoe bizar het is om aanwezig te mogen zijn bij een lezing van de ingenieuze natuurkundige.

Hawking, die ons in 2018 helaas moest verlaten op 76 jarige leeftijd, lijdde meer dan 50 jaar aan de verlammende neurologische ziekte ALS. Daardoor kon hij slechts nog een kleine spier in zijn rechterwang bewegen. Toch wist hij met die ene spier zijn spraakcomputer te besturen. De zaal in Utrecht was zeker een uur lang oorverdovend stil.

Stephen Hawking, maar ook Albert Einstein en Marie Curie: het is slechts een greep uit een grote groep briljante geesten die we helaas moeten missen. Soms vraag ik me af voor hoelang nog, eigenlijk? Terwijl AI in een stroomversnelling terecht is gekomen, zien we steeds vaker deepfakes rondgaan op het internet en horen we meer en meer over AI-gestuurde hologrammen. Je tikt de woorden 'Jezussimulator’ in op Google en je kunt chatten met een versimpelde versie van Jezus Christus , die spreuken uit de Bijbel oprakelt.

Een tikkeltje dubieus is zo’n simulator zeker. Toch kan ik me scenario’s voorstellen - helemaal in een toekomst waarin technologie steeds meer kan - waarin realistische clones van belangrijke mensen uit de geschiedenis ons wijze lessen bijbrengen.

Dus, we onze meest prangende vragen kunnen stellen aan Einstein of Hawking Als we een kop koffie drinken met Moeder Teresa? Als we met Ada Lovelace achter de computer kunnen kruipen voor een lesje programmeren?

Hyperrealistische hologrammen

In onze toekomstschets zijn dergelijke hyperrealistische hologrammen realiteit geworden, dankzij de grote sprongen voorwaarts in AI en holografische projectie. AI-gestuurde simulaties kunnen historische figuren in de toekomst moeiteloos en nauwkeurig nabootsen op basis van enorme hoeveelheden beschikbare data. De AI weet accuraat denkprocessen te achterhalen. Ook gedragen de hologrammen zich exact zoals de ‘originele versie’, want de AI achterhaalt alle gezichtstrekken via videobeelden en beschrijvende aantekeningen. De hologrammen zijn niet alleen visueel indrukwekkend, maar ook interactief. Moeiteloos beantwoorden ze elke vraag die aan ze wordt gesteld (tenzij het karakter van de gekloonde persoon een hekel had aan het beantwoorden van vragen, natuurlijk).

Moeder Teresa

De hologrammen zijn van onschatbare waarde voor het onderwijs. Ze bevorderen een diepgaand begrip over tal van onderwerpen op een manier die voorheen ondenkbaar was. Stel je een verpleegkundigeopleiding voor op de HAN University of Applied Sciences, waarbij studenten interactief leren van Moeder Teresa. Ze deelt haar persoonlijke verhalen over het bieden van liefde en zorg aan de meest kwetsbaren. De les gaat diep in op haar werk in door oorlog verscheurde gebieden, zoals Calcutta, waar ze onvermoeibaar streed tegen armoede en onrecht. Gapende studenten achterin de collegezaal zijn verleden tijd.

Hawking en Einstein

Ook natuurkundigen zijn dolblij met de levensechte clones van pientere geesten die hen voorgingen. Wetenschappers van verschillende universiteiten in Nederland komen wekelijks samen aan een ronde tafel, waaraan onder meer Stephen Hawking en Albert Einstein plaatsnemen. Ze nemen daadwerkelijk deel aan het gesprek. Tijdens een van deze bijeenkomsten ontstaat er een levendige discussie over de aard van zwarte gaten. Hawking's AI-simulatie gooit namelijk een nieuwe hypothese in de groep. De groep wetenschappers komt uiteindelijk tot een nieuw model dat de mysterieuze eigenschappen van zwarte gaten beter verklaart dan ooit tevoren.

Gandhi

Naast het onderwijs en de wetenschap profiteert ook de politiek van de nieuwe technologie. Het zal niemand ontgaan zijn dat er op het wereldtoneel spanningen zijn, bijvoorbeeld als het gaat om de opvang van vluchtelingen. Daarom heeft de Europese Unie de ‘hulp’ ingeschakeld van Mahatma Gandhi. De hologram helpt politici eens per maand bij het analyseren en toepassen van zijn strategieën in moderne contexten van sociale rechtvaardigheid en vrede. Niet dat alle partijen het plotseling met elkaar eens zijn. Verschil moet er wezen. Maar we kunnen er zeker van zijn dat Gandhi's geschiedenislessen blijven hangen. Iedereen heeft de belangrijkste feiten op een rijtje en neemt daardoor net even wat beter onderbouwde standpunten in.

De geschiedenis herinterpreteren

We hebben heel wat hobbels te nemen voor we deze technologie op een veilige manier kunnen toepassen in onze samenleving. De ethische vraagstukken zijn complex: in hoeverre willen we middels AI sleutelen aan onze perceptie van historische figuren? Technologische hindernissen zijn er ook: hoe accuraat kunnen we de persoonlijkheid en gedachtegang van een historische figuur simuleren? AI-gestuurde simulaties kunnen een oversimplificatie of zelfs een vertekend beeld geven van hun complexe ideeën en contextuele nuances. En de implicaties daarvan gaan ver. Ik huiver bij het idee wat er kan gebeuren als we op systematische wijze de geschiedenis gaan herinterpreteren. Dus,

Naar de kroeg met Hawking

Hoewel ik dolgraag een keer de kroeg in zou duiken met hologram Hawking, wacht ik dus, naast op de technologie, ook nog even op de nodige ethische richtlijnen. Maar mochten we daarin slagen: laat de tap maar stromen!