De-industrialisatie en haperende innovatie bedreigen de welvaart

Nederland dreigt de aansluiting te verliezen als innovatieland. TNO luidt de noodklok: zonder radicale keuzes voor investeringsklimaat, energievoorziening en technologieontwikkeling staat onze toekomstige welvaart onder druk.

Nederland staat op een kruispunt, blijkt uit een rapport van TNO in opdracht van de Tweede Kamer. De industrie, verantwoordelijk voor de helft van de export en een groot deel van de private R&D-uitgaven, kraakt onder structurele problemen zoals netcongestie, regeldruk en hoge energiekosten. Tegelijkertijd slagen te weinig startups erin door te groeien tot nieuwe industriële kampioenen. "Nederland is een kennisland, maar slaagt er onvoldoende in deze kennis om te zetten in toepassingen, bedrijvigheid en economische waarde," waarschuwt TNO.

Verzwakkend investeringsklimaat

De signalen zijn niet nieuw, maar wel urgenter dan ooit. Regeldruk in Nederland is sterk toegenomen en ligt op punten boven Europese normen, constateert TNO: "Meer dan 60% van de ondernemers geeft aan dat de toenemende regeldruk hun grootste zorg is." Ook de energiekosten drukken zwaar. Nederlandse bedrijven betalen gemiddeld 95 euro per megawattuur, tegenover slechts 45 euro in Duitsland en 32 euro in Frankrijk. Dit zet verduurzaming van energie-intensieve sectoren onder druk en jaagt bedrijven zelfs het land uit, zo blijkt: "Als deze productie naar andere landen verhuist, stijgt de uitstoot daar, is het netto klimaateffect ongunstig en komen duizenden banen in Nederland in gevaar."

Innovatiekloof groeit

Hoewel Nederland relatief hoog scoort in durfkapitaal per hoofd van de bevolking, vertaalt dit zich onvoldoende naar succesvolle opschaling, vooral in deeptechsectoren zoals AI, quantumtechnologie en biotech. "Nederland moet leren van sectoren met hoge arbeidsproductiviteitsgroei en barrières op het gebied van regelgeving, digitale infrastructuur en skills aanpakken," aldus TNO.

De totale R&D-uitgaven in Nederland bedragen slechts 2,23% van het bbp, ver onder de 3% doelstelling van de EU en het niveau van Duitsland (3,11%) en België (3,32%). "Om deze doelstelling te halen moet Nederland jaarlijks 8 miljard euro extra investeren in R&D, vooral door de private sector," aldus het rapport.

Strategische kansen: defensie en sleuteltechnologieën

Niet alle seinen staan op rood. De relatief kleine Nederlandse defensie-industrie blinkt uit in niches zoals radar- en sensortechnologie, encryptie en kleine satellieten. TNO ziet hier kansen om via gerichte investeringen sleutelposities op te bouwen. "Nederland kan meer investeren in kritieke materialen alsook in specifieke ‘dual use’ sleuteltechnologieën, zoals AI, quantumtechnologie, radars, cyber en ruimtevaart."

Defensie-uitgaven zijn recent verhoogd naar 2,08% van het bbp, net boven de NAVO-norm. Toch blijft de R&D-inspanning binnen defensie achter: slechts 1,14% van het budget wordt besteed aan onderzoek en technologische ontwikkeling, ver onder de Europese benchmark van 2%.

Een innovatiegerichte samenwerking tussen defensie, kennisinstellingen, universiteiten en bedrijven is daarom noodzakelijk. Defensie zou bijvoorbeeld vaker als 'launching customer' kunnen optreden voor nieuwe technologieën, stelt TNO voor.

Productiviteit onder druk: regio’s zoeken eigen groeistrategie

Heatmap van PwC: Grote, maar stabiele verschillen vragen om gericht beleid – ook op regionaal niveau

Energie als strategische randvoorwaarde

Volgens het rapport is een goedkope, betrouwbare en schone energievoorziening essentieel voor de toekomstige welvaart. "Door elektrificatie op te schalen en het gasgebruik te verduurzamen, kunnen de energieprijzen beheersbaar blijven," aldus TNO. Daarnaast moet Nederland kiezen voor gerichte subsidies op elektrificatie, investeringen in waterstofinfrastructuur en herziening van het huidige dubbele heffingsstelsel op CO₂-uitstoot.

Zonder maatregelen dreigt een structureel verlies van productiviteit en bbp, waarschuwt het rapport. "Het resultaat: structureel verlies aan productiviteit en verdienvermogen, met een structureel bbp-verlies dat gemiddeld zo maar tot 2035 kan cumuleren tot 17 miljard euro."

De noodzaak van consistent beleid

TNO’s aanbevelingen zijn helder: investeren in onderwijs, gericht onderzoek en skills (vooral in techniek en ICT), meer durfkapitaal gericht op opschaling, en consistentie in innovatie- en industriebeleid. "Consistent innovatiebeleid lokt meer private R&D uit," benadrukt het rapport.

Nederland kan zich volgens TNO herpositioneren als hightech-industrienatie binnen Europa, maar alleen met gerichte keuzes, vasthoudendheid en de wil om barrières te slechten: "Nederland moet inzetten op een nieuw groeipad met arbeidsproductiviteitsgroei als motor en brede welvaart als uitgangspunt."