De andere aardappel: Aardaia's missie om gewassen te herontwerpen

Tijdens de StartLife Demo Day vorige week in Ede keek gespannen toe toen Pádraic Flood, oprichter van Aardaia, een kleine, knobbelige knol uit zijn zak haalde. “Dit is een aardaker”, kondigde hij aan. “Het is een stikstofbindende, eiwitrijke knol. En hij kan vijf keer meer eiwit produceren dan welk bestaand gewas dan ook – zonder biotechnologie of genetisch gemodificeerde organismen, gewoon door gebruik te maken van wat er al in de natuur aanwezig is.”

Het was een eenvoudig gebaar, maar wel een gebaar vol ambitie: eentje om de landbouw zelf opnieuw vorm te geven.

Van wilde planten tot ontworpen gewassen

“Alle gewassen waren ooit wilde planten”, herinnerde Pádraic het publiek. “Ze zijn gedomesticeerd door de voortdurende inspanningen van onze voorouders, vaak duizenden jaren geleden. Wat we bij Aardaia doen, is dat proces ontwerpen volgens de eerste principes. We vragen ons af: welk probleem moet dit nieuwe gewas oplossen?”

Hij illustreerde de logica door een gewone aardappel, een zoete aardappel en vervolgens een sojaboon omhoog te houden. Knollen, legde hij uit, kunnen enorme opbrengsten opleveren – meer dan 100 ton per hectare in ideale omstandigheden – maar ze bevatten weinig eiwitten. Peulvruchten daarentegen zijn eiwitrijke krachtpatsers dankzij hun vermogen om stikstof vast te leggen. “Stel je nu een gewas voor dat beide combineert: het opbrengstpotentieel van een knol en het eiwitpotentieel van een peulvrucht.”

Dat is in essentie de aardaker: een herontdekte knol die Aardaia omvormt tot een modern gewas.

Een platform voor “domesticatie op aanvraag”

De aardaker is nog maar het begin, belooft Pádraic zijn publiek. Aardaia heeft niets minder voor ogen dan een platform voor het creëren van nieuwe gewassen om de wereldwijde voedseluitdagingen aan te pakken. “Als de aardaker het eiwitprobleem oplost,” vroeg Pádraic aan de vier experts op het podium, “wat moet ons volgende gewas dan oplossen?”

De experts kwamen al snel met suggesties voor prioriteiten: weerbaarheid tegen klimaatverandering, tolerantie voor droogte en zoutgehalte, en hogere opbrengsten van waardevolle stoffen voor een gezonde darmflora en een lang leven. “Weerbaarheid is hier het sleutelwoord,” concludeerde een panellid.

Versnelde domesticatie

Hoe creëer je eigenlijk een nieuw gewas in de 21e eeuw? Pádraic beschreef een toolbox die pas sinds kort betaalbaar is geworden: genoomsequencing, high-throughput fenotypering, speed breeding en genomische voorspelling. Door een groot deel van het veredelingsproces “van het veld naar de computer” te verplaatsen, kan Aardaia de transformatie van wilde soorten naar elitegewassen versnellen.

“Hierdoor kunnen we elite-genetica zeer snel van een wilde staat naar een elite-staat brengen”, zei hij, “en tegen veel lagere kosten dan ooit mogelijk was.”

Duidelijkheid over regelgeving – en historische wortels

Eén vraag bleef in de lucht hangen: zou zo'n nieuw gewas niet leiden tot strenge regelgeving als “nieuw voedingsmiddel”? In dit geval niet, legde Pádraic uit. “De aardaker werd al vóór 15 mei 1997 in Europa gegeten. We hebben zelfs houtsneden van mensen die ze roosterden en verkochten op markten in Amsterdam in het begin van de 19e eeuw. Die geschiedenis maakt onze weg door de regelgeving gemakkelijker.”

Met wereldwijd zo'n 30.000 bekende eetbare plantensoorten, waarvan vele een vergelijkbare vergeten geschiedenis hebben, ziet Aardaia een enorme bron om uit te putten.

Maar hoe smaakt het?

De vraag en het antwoord kwamen met een glimlach. “Goed genoeg dat een tweesterrenrestaurant in Nijmegen, De Nieuwe Winkel, vorig jaar de hele oogst heeft gekocht – en dit jaar bijna alles koopt”, aldus Pádraic.

Hoe smaakt de aardaker dan precies? “Ergens tussen een aardappel en een tamme kastanje, met een vleugje cassave. Hij heeft een neutrale, milde smaak en een drogere textuur, omdat hij twee keer zoveel droge stof bevat als een aardappel. Historisch gezien was het een delicatesse – en dat potentieel heeft hij nog steeds.”

Nieuwe smaken, veerkrachtige velden

Voor Pádraic is het project persoonlijk. Zijn fascinatie voor wilde planten begon in zijn jeugd in Ierland en werd nog groter tijdens zijn promotieonderzoek in plantengenetica aan de Universiteit van Wageningen. “ 's Avonds en in het weekend ging ik op zoek naar eetbare planten”, herinnert hij zich op de website van Aardaia. “Ik was steeds weer verbaasd over de verbazingwekkende diversiteit aan eetbare wilde planten die ik kon vinden – en hoe dit in schril contrast stond met het kleine aantal soorten in de schappen van de supermarkt.”

Aardaia is ontstaan uit die onevenwichtigheid. “Ik wil mijn kennis van plantengenetica combineren met mijn passie voor wilde voedingsmiddelen en vergeten gewassen om nieuwe smaken op ons bord en veerkracht op onze velden te brengen.”

Als we afgaan op de aardaker, zouden de gewassen van Aardaia in de toekomst net zo lekker kunnen smaken als ze duurzaam zijn.