Burgerberaad Klimaat als toets voor politieke wil tot samenwerken

Het is een zeldzaam beeld in het doorgaans verharde klimaatdebat: 175 willekeurig geselecteerde Nederlanders, van Terschelling tot Goes, van 16 tot 80 jaar, die zeven weekenden lang met elkaar in gesprek gaan — en er als eensgezinde groep uitkomen. Toch is dat precies wat het Nationaal Burgerberaad Klimaat heeft laten zien. Maandag overhandigden de deelnemers hun advies aan kabinet en Tweede Kamer: 23 voorstellen, waarvan 13 met meer dan 75% steun, variërend van het halveren van voedselverspilling tot structurele wijzigingen in ruimtelijke ordening en de overgang naar circulaire economie.

Maar wat het proces vooral bijzonder maakt, is de manier waarop het tot stand kwam. Ondanks uiteenlopende achtergronden, politieke voorkeuren en klimaathoudingen groeide er stap voor stap een gedeelde basis. Deelnemers luisterden naar elkaar, zochten de nuance en gaven ruimte aan afwijkende perspectieven. “Niet dat het nooit schuurde,” staat in het verslag van hun expeditie, “maar juist daardoor werd het advies rijker."

Een democratisch experiment met impact

Het burgerberaad boog zich over drie centrale thema’s: eten, spullen gebruiken en reizen. De vraag van de politiek: Hoe kunnen we deze alledaagse domeinen klimaatvriendelijker maken zonder mensen te verliezen?

Uit het Rapport Nationaal Burgerberaad Klimaat

De voorstellen variëren van een zesjarige garantie op elektronica tot een nationale strategie voor gezond voedsel, van het verminderen van vliegbewegingen tot het stimuleren van thuiswerken en fietsmobiliteit. Een opvallend aantal maatregelen raakt aan systeemverandering: het herzien van ruimtelijke ordening, het beprijzen van vervuilende producten, en een grotere rol van de overheid in het inrichten van lange-termijnbeleid.

In het rapport klinkt een duidelijke boodschap door: burgers willen niet alleen meer duidelijkheid, maar ook meer regie vanuit de overheid, mits die het gesprek met de samenleving daadwerkelijk aangaat.

De magie van verschil: Nienke Meijer over wat er écht gebeurde

In het nawoord noemt onafhankelijk voorzitter Nienke Meijer het proces “een magische reis”. Niet omdat het gemakkelijk was, maar juist omdat het spanningen, twijfels en botsingen omvatte. “Je hoeft het niet met elkaar eens te zijn om goed met elkaar te kunnen samenwerken,” schrijft ze. “Integendeel, wanneer je er op de juiste manier ruimte voor creëert, kan verschil juist je sterkste kracht worden.”

Meijer beschrijft hoe deelnemers voetbalwedstrijden, diensten en verjaardagen verruilden voor vergaderzalen in Utrecht. Hoe mensen met totaal verschillende perspectieven elkaar leerden begrijpen, of in elk geval respecteren. En hoe het proces haar eigen blik op verandering voorgoed heeft veranderd.

“Wat ik niet had verwacht, was dat dit zo’n persoonlijke reis zou worden… dat mijn blik op de wereld en op hoe verandering écht werkt, nooit meer hetzelfde zou zijn.” Die persoonlijke toon contrasteert met de politieke werkelijkheid buiten de zaal, die vaak draait om wantrouwen, korte termijn en polarisatie. De deelnemers voelden die spanning: volgens Meijer raakten vooroordelen en publieke twijfel over de legitimiteit van het beraad hen zichtbaar.

Toch zette iedereen door. “Wat mij raakte was de veerkracht van de mensen die samen dit burgerberaad vormen: ze hebben mij hoop en optimisme gegeven. Want wie je ook tegenkomt, er is altijd meer wat je verbindt dan wat je verdeelt.”

Nienke Meijer, Nationaal Burgerberaad Klimaat

Van zelfredzaamheid naar samenredzaamheid

De rode draad in haar nawoord is misschien wel de meest urgente les voor de politiek: “We hebben dit als samenleving zo hard nodig.”

Niet het burgerberaad als heilige graal, maar plekken waar verschillen samenkomen, waar burgers zich in elkaar verdiepen en complexe vraagstukken gezamenlijk wegen. Meijer ziet hierin het fundament van de democratie van de toekomst, een democratie die niet terugvalt op incidentenpolitiek, maar die de wijsheid van het collectief mobiliseert.

Nu is het aan Den Haag

Het burgerberaad blijft nog een jaar bij elkaar om te monitoren wat er met het advies gebeurt. De oproep aan de politiek is expliciet: “Pak regie, denk groot, maak langetermijnbeleid, los problemen op en wees transparant. Zeg niet alleen dat er meer naar burgers geluisterd moet worden, luister ook echt naar ze. En handel er dan naar.”

Het kabinet vroeg zélf om dit advies. Volgens Meijer mag de samenleving erop rekenen dat het nu ook wordt uitgevoerd. En precies dat maakt dit burgerberaad meer dan een participatie-experiment: het is een toets voor de politieke wil om Nederland de komende decennia richting te geven. Meijer zegt: “Democratie is zoveel meer dan eens in de vier jaar stemmen. Het is een waardevolle verrijking van onze democratie.”

Of, zoals de 175 deelnemers het zelf verwoordden: als zij er samen uit konden komen, waarom Den Haag dan niet?