ANP-directeur benadrukt de waarde van oorspronkelijke bronnen in tijden van kunstmatige intelligentie

Martha Riemsma is sinds begin oktober directeur van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Daarvoor was ze onder meer hoofdredacteur van TC Tubantia, een regionaal dagblad voor Twente en omgeving en had ze diverse andere rollen in media. Tijdens het relaunch-event van IO+ sprak Riemsma over de positie en toekomst van de journalistiek in een door AI gedomineerde wereld.

Het is inmiddels een open deur, maar de opkomst van AI heeft met al z'n kansen en risico's een diepe impact op de journalistiek. Niet alleen nemen de mogelijkheden voor nieuwsmedia zelf toe, maar ook is het voor buitenstaanders nog eenvoudiger geworden om met hulp van AI de wereld te overspoelen met informatie, of die nu klopt of niet. Martha Riemsma windt er geen doekjes om. “AI maakt ons werk makkelijker, maar het zet ook veel druk op de journalistiek en media zoals we ze nu kennen,” zegt ze. 

Want het blijft niet bij praktische implicaties. Riemsma benadrukt dat AI de betrouwbaarheid van informatie in brede zin ondermijnt doordat modellen getraind worden op data die niet altijd gecontroleerd is. Dit zorgt voor een informatie-stortvloed waarin waarheid en fictie door elkaar lopen. “AI heeft ook impact op de businessmodellen van journalistieke media. Mensen hoeven niet meer naar een bron; AI geeft het antwoord al. Dat verandert de waarde van originele content en het model zoals we dat nu kennen enorm.”

Feiten als fundament

Juist in een tijd waarin desinformatie via sociale media zich razendsnel verspreidt, ziet Riemsma kansen voor de journalistiek. “Betrouwbare merken met een groot bereik kunnen hun stempel drukken door te staan voor de betrouwbaarheid van de verhalen en de feitelijke informatie die ze brengen", legt ze uit. Want hoe goed een AI ook kan werken, het begint altijd met informatie die elders al gemaakt is. "Er moet ergens iets gecreëerd worden, door iemand die het oorspronkelijk maakt. En dat oorspronkelijke moet ergens afgerekend worden. Het moet zijn waarde krijgen in de keten."

Martha Riemsma interviewed at IO+'s relaunch event, © Bram van Dal

AI als bondgenoot

Het ANP omarmt AI waar het kan, zij het met een kritische blik. “Freek Staps, onze hoofdredacteur, heeft daarover een helder verhaal: we gebruiken AI waar het ons proces helpt, bijvoorbeeld om teksten te controleren of om foto’s automatisch te labelen. Maar we hanteren altijd het principe mens-machine-mens. Uiteindelijk beoordeelt een mens alles wat eruit gaat. We moeten 100% betrouwbaar zijn, en dat kun je van AI nu nog niet zeggen.”

Een opvallend voorbeeld van AI-gebruik is de app van de Washington Post, waarmee gebruikers kunnen ‘praten’ met hun content via een ChatGPT-achtige interface. “Daar geloof ik sterk in,” zegt Riemsma. “Je biedt lezers zo een hele nieuwe manier om te interacteren met de content die je maakt, waarvan je kan garanderen dat de bron betrouwbaar is. Wij experimenteren intern zelf ook in Europees verband met dergelijke toepassingen.” 

Het beschermen van journalistieke waarde

De opkomst van AI legt een ander, groot vraagstuk bloot: auteursrechten. Riemsma wijst op rechtszaken zoals die van de New York Times tegen OpenAI en discussies over het gebruik van content door AI-modellen. “Wij als media-uitgevers hebben 30 jaar geleden de boot gemist met de eerste internetgolf en daarna met sociale media. We zetten alles in de etalage in de hoop dat mensen binnen zouden komen en we vervolgens geld konden verdienen via advertenties. Dat model heeft tot op zekere hoogte gewerkt omdat er enige wederkerigheid was tussen de zoekmachines en ons. Google kwam spullen halen bij ons, maar ze brachten ook traffic terug. En dat is geld waard. Er was dus een een soort ruilhandel, maar door AI loopt dat model op zijn eind. Die nieuwe, op AI gebaseerde zoekmachine, die ook de actualiteit raadpleegt, zegt ‘we do the googling for you’, met andere woorden: je hoeft niet meer naar de oorspronkelijke journalistieke bron voor je informatie. Daarmee is de wederkerigheid weg en dan denk ik dat je toch echt afspraken moet maken over de oorspronkelijke data, dat oorspronkelijke verhaal, dat oorspronkelijke inzicht, het feit dat jij er was met je ogen en het zag en daar iets van gemaakt hebt. Dat heeft intrisieke waarde en moet toch ergens afgerekend worden in het systeem."

Bestaansrecht

Dat is ook van belang voor het ANP zelf. "Wij leveren snelle, feitelijk geverifieerde nieuwsberichten en beelden aan onze afnemers, dat is ons bestaansrecht", zegt Riemsma. "Ik had gisteren een interessant gesprek met mijn collega in Duitsland, de CEO van DPA, en die zegt dat als er een school zou zijn voor CEO's van persagentschappen, dan was de eerste les 'zorg dat je je spullen beschermt en zorg dat je de rechten op je content goed in beeld hebt'. Die rechtenkwestie is denk ik een groot prioriteitspunt voor de media op dit moment.”

In een tijd waarin vertrouwen in de journalistiek onder druk staat, blijft het ANP juist geloven in de maatschappelijke waarde van zijn werk. Met AI als bondgenoot én uitdaging werkt het persbureau aan een toekomst waarin feiten centraal blijven staan. “Het ANP blijft dat doen vanuit die bijzondere positie die we hebben, anders gepositioneerd dan mediabedrijven”, zegt Riemsma. "Wij bedienen geen publiek, wij dienen onze afnemers en voorzien hen zo goed mogelijk van actuele feiten. Dat blijft wat ons betreft de kern."

Wat betekent dat voor het ANP over tien jaar, als het persbureau 100 jaar bestaat? "Tien jaar is ver weg, maar ik kan natuurlijk wel zeggen wat ik hoop. Vergis je niet, voor een gezonde democratie is het essentieel dat we iets van een gemeenschappelijke waarheid hebben. Het moet natuurlijk wel betaalbaar blijven, maar hoe dan ook voelen wij het als onze missie om te blijven zorgen voor die feitelijke basis onder de journalistiek en de media in Nederland. Het is essentieel dat we die maatschappelijke waarde met zijn allen ook blijven koesteren."