AI maakt ons leven makkelijker, maar is gevaarlijker dan vuur

Kunstmatige intelligentie wordt vaak afgeschilderd als een vloedgolf die hele industrieën zal wegvagen, waardoor veel mensen afhaken in onze maatschappij, al is het alleen maar omdat ze hun baan verliezen. Carlo van de Weijer, directeur van het Eindhoven AI System Institute (EAISI) aan de TU Eindhoven, heeft een genuanceerder beeld. “AI gaat mensen niet vervangen”, zegt hij. “Maar de mensen die met AI werken, zullen wel degenen vervangen die dat niet doen.”

In de Possible Futures Podcast van Singularity University, gepresenteerd door Gary Bolles, deelde Van de Weijer zijn visie op hoe AI nu en in de toekomst in het dagelijks leven van iedereen wordt geïntegreerd.

Voor Van de Weijer, die zichzelf omschrijft als techno-optimist, ligt de kracht van AI niet zozeer in apocalyptische scenario's, maar in het vermogen om werk productiever en het leven aangenamer te maken. “Technologie is altijd het belangrijkste geweest dat onze toekomst redt”, stelt hij. “Elke doorbraak creëerde weliswaar weer nieuwe problemen, maar ook de middelen om ze op te lossen.”

Wat AI werkelijk is

Veel van de verwarring over AI komt volgens Van de Weijer voort uit het feit dat mensen het verwarren met geavanceerde automatisering. “Het specifieke verschil is dat AI doelgericht adaptief gedrag vertoont”, legt hij uit. "Een traditionele machine draait een vast programma. Een AI-systeem past zich aan om zijn doel te bereiken. Dat is nieuw, en ook een beetje eng, omdat we niet altijd weten hoe het tot een resultaat komt.“

Deze zelfaanpassende eigenschap maakt AI krachtig, maar vereist ook waarborgen. Hij gebruikt zelfrijdende auto's als voorbeeld: als een auto ”zo snel mogelijk naar huis gaan" te letterlijk interpreteert, zou hij een route door een speeltuin kunnen kiezen. “We moeten machines grenzen stellen aan wat ze mogen doen”, zegt hij.

Banen die zullen veranderen

Een van de meest prangende vragen is hoe AI de werkgelegenheid zal beïnvloeden. Van de Weijer maakt een scherp onderscheid tussen banen die “binnen de lijntjes kleuren” en banen die dat niet doen. "Als je baan simpelweg bestaat uit het toepassen van regels - zoals het vertalen van tekst of coderen - dan is dat precies het soort werk waar AI goed in is. Programmeren, ooit geprezen als de baan van de toekomst, is gewoon het toepassen van regels. Daarom wordt het nu geautomatiseerd.“

Ook schrijvers en ontwerpers voelen de druk al. Freelance schrijfplatforms zagen de vraag instorten na de release van ChatGPT, merkt hij op. Maar hij waarschuwt ervoor om uitvoering niet te verwarren met creativiteit. ”Tekst maken op basis van andermans ideeën is binnen de lijntjes. Maar iemand uitdagen om anders te denken, zoals je dat in een interview doet, dat is buiten de lijntjes. Dat is waar mensen nog steeds waarde toevoegen.“

Tegelijkertijd benadrukt hij dat de meeste banen geen kantoorbaan zijn. ”Verreweg de meerderheid heeft geen bureau: loodgieters, timmerlieden, ambachtslieden. We hebben al een enorm tekort aan mensen in die functies, en dat tekort zal alleen maar toenemen. We zullen ze in de toekomst veel meer moeten waarderen."

The Possible Futures Podcast

De opkomst van ‘ervaringsbanen’

Waar AI de kosten drukt, ontstaan er nieuwe kansen op het gebied van ervaringen. Van de Weijer wijst op muziek: opgenomen nummers zijn bijna gratis geworden, maar festivals en concerten zijn booming. "Dat gebeurt in alle sectoren. Naarmate automatisering producten goedkoper maakt, geven mensen meer uit aan ervaringen. Veel banen van morgen zullen te vinden zijn in de vrijetijdsindustrie, het toerisme en de sport; sectoren die we nu misschien afdoen als ‘onzinbanen’, maar die belangrijk zullen worden."

De diepere logica achter de invoering van AI is volgens Van de Weijer productiviteit. ”Productiviteit hangt lineair samen met welvaart. Als we willen dat de wereld welvarender wordt, hebben we technologie nodig om onze productiviteit te verhogen. AI is de volgende stap hierin."

Hij ziet dit zelfs in het onderwijs gebeuren. Zijn vrouw, die lerares is, vreesde aanvankelijk dat ChatGPT studenten lui zou maken. "Ze zei: ‘Mijn leerlingen weten straks niet meer hoe ze essays moeten schrijven.’ Dat klopt misschien, maar ze kunnen ze nu wel in twee weken schrijven in plaats van twee maanden, en de extra tijd gebruiken voor echt onderzoek. Daar ligt hun toegevoegde waarde."

De intelligentie, zegt hij, verschuift van het essay naar de prompt: de vaardigheid om de juiste vraag te stellen. “Daar zit nu het echte leren.”

Autoluwe wijken, prachtig, maar voor wie?

Autoloze wijken zijn in opkomst, maar hebben ook nadelen zoals segregatie en het ontstaan van eenvormige enclaves, zegt Carlo van de Weijer.

Lees meer

Wat niet zal veranderen

Ondanks alle veranderingen benadrukt Van de Weijer dat het menselijk leven constanten kent. “We zijn evolutionair ingesteld om ongeveer 75 minuten per dag mobiel te zijn, anderhalf uur aan eten te besteden, twee uur aan communicatie, vijf uur aan cognitief werk en zeven uur aan slaap. Dat gaat niet veranderen. Wat AI zal doen, is al die dingen soepeler laten verlopen.”

Met andere woorden: verwacht niet dat AI het ritme van het menselijk bestaan zal herschrijven. Wel dat het dat ritme soepeler zal maken.

Toch waarschuwt hij voor zelfgenoegzaamheid. “AI is als vuur. Vuur gaf ons warmte en kookmogelijkheden, maar het kan ook je huis in brand steken. Het verschil is dat AI veel sneller gaat en zichzelf kan verbeteren. Daarom hebben we regelgeving nodig.”

De Europese AI-wet is een begin, maar Van de Weijer is van mening dat we universele ethische principes nodig hebben die in machines zijn ingebouwd, iets dat lijkt op de tien geboden. “Wij als mensen zullen de goden van deze machines zijn. We moeten hopen dat ze godvrezende wezens worden.”

Experimenteer, wees niet bang

Wat staat bedrijven in deze tijd te doen? Het advies van Van de Weijer is simpel: experimenteer. “Het verbaast me hoe weinig bedrijven met deze tools spelen. Installeer ze, stel richtlijnen op, maar laat mensen ze uitproberen. Gebruik ze als sparringpartner, als stagiair. Zo ontdek je hun potentieel.”

Voor hem is de conclusie duidelijk: AI zal menselijk werk niet overbodig maken, maar wel grondig veranderen. Banen die gebaseerd zijn op rigide regels zullen verdwijnen; banen die gebaseerd zijn op creativiteit, vakmanschap en menselijke connectie zullen groeien. De toekomst is volgens hem rooskleuriger dan hij lijkt, als we durven gebruik te maken van de tools.

“Verbied het niet”, zegt hij. “Omarm het.”